Η Ομάδα Τοπικής Αυτοδιοίκησης της ΟΜ Μασταμπά -Ατσαλένιου του ΣΥΡΙΖΑ συμβάλλοντας στη συζήτηση για τη διαχείριση των απορριμμάτων πραγματοποίησε παρουσίαση της δράση: «ΠΛΗΡΩΝΩ ΟΣΟ ΠΕΤΑΩ» οι νέες τάσεις στην διαχείριση των απορριμμάτων. Σήμερα όσο ποτέ πριν είναι απαραίτητο να εφαρμοστούν καινοτόμες δράσεις που σκοπό έχουν την μείωση της παραγωγής των αποβλήτων και η σχετική νομοθετική ρύθμιση θεσπίζει την ευθύνη του παραγωγού στην διαχείριση των απορριμμάτων.
ΚΟΣΜΗΜΑ Πλουμή - Παραγιουδάκης. Σε κάθε όμορφη στιγμή, δίπλα σας με αγάπη! Ηράκλειο οδός 1821 & Κόσμων γωνία, τ.2810333337
Οι ανάγκες των δημοτών και των τοπικών κοινωνιών αυξάνονται με την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και η προσαρμογή της τοπικής αυτοδιοίκησης στις ανάγκες των κοινωνιών είναι επιτακτική ανάγκη και υποχρέωση που προέρχεται από τις νέες οδηγίες της Ε.Ε. με αφετηρία την κυκλική οικονομία και το μεγάλο στοίχημα της μείωσης παραγωγής των αποβλήτων.
Τα σημερινά συστήματα όπως τα γνωρίζουμε και έχουν εφαρμοστεί από την τοπική αυτοδιοίκηση καθημερινά γίνονται όλο και λιγότερο αποτελεσματικά και κοστοβόρα στην εφαρμογή τους .
Το σύστημα «Πληρώνω Όσο Πετάω» (ΠΟΠ) αποτελεί ένα οικονομική εργαλείο στον τομέα της διαχείρισης αστικών στερεών αποβλήτων, που στηρίζεται στη συνεργασία των αρχών της περιβαλλοντικής πολιτικής «ο ρυπαίνων πληρώνει» και «διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού». Το εν λόγω σύστημα εφαρμόζει χρεώσεις σε ένα νοικοκυριό, οι οποίες κυμαίνονται αναλόγως με την ποσότητα των αποβλήτων που τίθενται στους αρμόδιους φορείς προς διαχείριση. Αποτελεί ένα σύστημα μεταβλητής κοστολόγησης του τομέα των υπηρεσιών διαχείρισης των απορριμμάτων, το οποίο στηρίζεται στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Ο βασικότερος στόχος που θέτει το σύστημα ΠΟΠ αποτελεί η μείωση της ποσότητας των απορριμμάτων. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, θεσπίζει οικονομικά κίνητρα και εγκαθιδρύει συστηματικά προγράμματα ανακύκλωσης.
Ο Δήμος Ηρακλείου είναι ένας από τους μεγαλύτερους Δήμους της χώρας μας και οι ανάγκες στην διαχείριση απορριμμάτων είναι πολυπαραμετρικές και πρέπει να εμπλέξουν τους ανθρώπινους πόρους σε συνδυασμό με νέες τεχνολογίες διαχείρισης που θα δώσουν ένα αποτέλεσμα που στόχο θα έχει την άμεση εμπλοκή του δημότη και το οδοιπορικό για την κοινωνία με μηδενικά απόβλητα.
Η Ομάδα Τοπικής Αυτοδιοίκησης της ΟΜ Μασταμπά -Ατσαλένιου του ΣΥΡΙΖΑ συμβάλλοντας σε αυτή την προσπάθεια πραγματοποίησε παρουσίαση της δράση: «ΠΛΗΡΩΝΩ ΟΣΟ ΠΕΤΑΩ» οι νέες τάσεις στην διαχείριση των απορριμμάτων. Σήμερα όσο ποτέ πριν είναι απαραίτητο να εφαρμοστούν καινοτόμες δράσεις που σκοπό έχουν την μείωση της παραγωγής των αποβλήτων και η σχετική νομοθετική ρύθμιση θεσπίζει την ευθύνη του παραγωγού στην διαχείριση των απορριμμάτων.
Κατά την παρουσίαση της δράσης ακολούθησε εποικοδομητική συζήτηση κατά την οποία αναπτύχθηκαν τα συστήματα που παρέχει σήμερα η τεχνολογία προκειμένου να δοθούν νέες αποτελεσματικότερες προοπτικές στην διαχείριση του συστήματος προσωρινής αποθήκευσης, ταυτοποίησης και συλλογής των απορριμμάτων.
Η Ομάδα Τοπικής Αυτοδιοίκησης της ΟΜ Μασταμπά - Ατσαλένιου προτίθεται να ζητήσει συνάντηση με τον αρμόδιο αντιδήμαρχο του Δήμου, με σκοπό την συζήτηση επί της εφαρμογής του συστήματος «ΠΛΗΡΩΝΩ ΟΣΟ ΠΕΤΑΩ» στο Δήμο Ηρακλείου. Η πόλη μας έχει ανάγκη από τέτοιες πρωτοβουλίες που καθιστούν την χρέωση των τελών καθαριότητα δικαιότερη και επιβαρύνουν περισσότερο τον δημότη που παράγει μεγαλύτερη ποσότητα απορριμμάτων, ενώ επιβραβεύει το δημότη που περιορίζει την παραγωγή συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην συλλογική προσπάθεια της μετάβασης σε μια κοινωνία μηδενικών αποβλήτων.
Περίληψη
Το σύστημα «Πληρώνω Όσο Πετάω» αποτελεί ένα οικονομική εργαλείο στον τομέα της διαχείρισης αστικών στερεών αποβλήτων, που στηρίζεται στη συνεργασία των αρχών της περιβαλλοντικής πολιτικής «ο ρυπαίνων πληρώνει» και «διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού». Το εν λόγω σύστημα εφαρμόζει χρεώσεις σε ένα νοικοκυριό, οι οποίες κυμαίνονται αναλόγως με την ποσότητα των αποβλήτων που τίθενται στους αρμόδιους φορείς προς διαχείριση.
Εισαγωγή
Το σύστημα «Πληρώνω-Όσο-Πετάω» (ΠΟΠ) [Pay-As-You-Throw (PAYT)] αποτελεί ένα σύστημα μεταβλητής κοστολόγησης του τομέα των υπηρεσιών διαχείρισης των απορριμμάτων, το οποίο στηρίζεται στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Ο βασικότερος στόχος που θέτει το σύστημα ΠΟΠ αποτελεί η μείωση της ποσότητας των απορριμμάτων. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, θεσπίζει οικονομικά κίνητρα και εγκαθιδρύει συστηματικά προγράμματα ανακύκλωσης. Στην παρούσα εργασία αναλύονται τα πλεονεκτήματα και τα εμπόδια που παρουσιάζει η εφαρμογή ενός συστήματος ΠΟΠ, τα χαρακτηριστικά τεχνικής και οικονομικής φύσεως που διαθέτει, καθώς και οι μορφές χρέωσης που βασίζονται στο σύστημα αυτό.
Στερεά απόβλητα
Ορισμοί και κατηγορίες
Η ελληνική νομοθεσία με τον Νόμο (Ν.) 4819/2021 «Ολοκληρωμένο πλαίσιο για τη διαχείριση τωναποβλήτων» εναρμονίζεται με την Οδηγία 2018/851 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ΕΚ) και Συμβουλίου (ΕΣ) και την Οδηγία 2018/852 του ΕΚ και του ΕΣ. Η πρώτη Οδηγία (2018/851) αφορά την τροποποίηση των Οδηγιών 2008/98, ενώ η δεύτερη Οδηγία (2018/852) αφορά την τροποποίηση της 94/62 του ΕΚ και ΕΣ «για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας. Ως απόβλητο, σύμφωνα με τον Ν. 4819/2021, ορίζεται «κάθε ουσία ή αντικείμενο, το οποίο ο κάτοχός του απορρίπτει ή προτίθεται ή υποχρεούται να απορρίψει». Στη μάζα των αποβλήτων υπάρχουν και επικίνδυνα, τα οποία ορίζονται ως εκείνα που εμφανίζουν μία ή περισσότερες από τις ιδιότητες που παρατίθενται στο Παράρτημα ΙΙΙ του μέρους Β’, του ίδιου του Νόμου. Ως μη επικίνδυνα απόβλητα ορίζονται όλα εκείνα τα απόβλητα που, σύμφωνα με τη νομοθεσία, δεν ταξινομούνται ως επικίνδυνα. (βλ. αμέσως παραπάνω)» (N. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021; Οδηγία (ΕΕ) 2018/851; Οδηγία (ΕΕ) 2018/852)
Τα απόβλητα, ανάλογα τη φύση τους, ταξινομούνται σε στερεά, υγρά και αέρια. Τα Στερεά Απόβλητα (ΣΑ), σύμφωνα με μία γενική κατηγοριοποίηση, διακρίνονται σε ειδικά ΣΑ και Αστικά Στερεά Απόβλητα (ΑΣΑ) ( (Ξηρογιαννοπούλου, 2006))
Ως ΑΣΑ, σύμφωνα με το Ν. 4819/2021, ορίζονται «τα ανάμεικτα απόβλητα και τα απόβλητα που συλλέγονται από τα νοικοκυριά, μεταξύ άλλων χαρτί και χαρτόνι, γυαλί, μέταλλα, πλαστικά, βιολογικά απόβλητα, ξύλο, προϊόντα κλωστοϋφαντουργίας, απόβλητα συσκευασίας, απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, απόβλητα ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών και ογκώδη απόβλητα, συμπεριλαμβανομένων στρωμάτων και επίπλων». Στα ΑΣΑ περιλαμβάνονται, επίσης, «τα ανάμεικτα απόβλητα και τα απόβλητα που συλλέγονται χωριστά από άλλες πηγές, όταν είναι παρόμοια ως προς τη φύση και τη σύνθεση με τα οικιακά απόβλητα» (N. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021) και δεν περιλαμβάνονται «τα απόβλητα παραγωγής, γεωργίας, δασοκομίας, αλιείας, σηπτικών δεξαμενών και απόβλητα από δίκτυα αποχέτευσης και επεξεργασίας αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένης της ιλύος καθαρισμού λυμάτων, οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους ή απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις» (N. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021).
Σύμφωνα με την πηγή παραγωγής τους, τα ΑΣΑ περιλαμβάνουν τα οικιακά και τα ομοιάζοντα με τα οικιακά απόβλητα, τα οποία προέρχονται από νοικοκυριά, εμπορικά καταστήματα, επιχειρήσεις, ξενοδοχεία, γραφεία, δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς, υπηρεσίες και ιδρύματα πάσης φύσεως (N. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021). Στο νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) του 2020 γίνεται αναφορά στα απόβλητα που παρήχθησαν το έτος 2018. Τα απόβλητα αστικού τύπου καλύπτουν ποσοστό 18,22% επί της συνολικής παραγωγής αποβλήτων για το έτος αναφοράς. Το ΕΣΔΑ διακρίνει τα ΑΑΤ στα ΑΣΑ με ποσοστό 17,9% και στις ιλύες αστικού τύπου με ποσοστό 0,4% (ΠΥΣ 39 της 31.8.2020/2020, ΦΕΚ Α'185/29.9.2020).
Ακολούθως παρουσιάζονται διαγραμματικά η ποσοστιαία παραγωγή αστικών στερεών αποβλήτων, συγκριτικά με το σύνολο των αποβλήτων για το έτος 2018, η οποία καλύπτει το ποσοστό 17,90% (Εικόνα 2), καθώς και η ποσοστιαία παραγωγή αποβλήτων συγκριτικά με το σύνολο των αποβλήτων για το έτος 2018 (Εικόνα 3).
Στην κατηγορία των ΣΑ ανήκουν εκτός από ΑΣΑ και τα ειδικά ΣΑ. Τα ειδικά ΣΑ κατηγοριοποιούνται σε (Ξηρογιαννοπούλου, 2006):
- Ειδικά μη επικίνδυνα απόβλητα, όπου εντάσσονται τα βιομηχανικά και μη βιομηχανικά (μεταχειρισμένα ελαστικά οχημάτων, απόβλητα εκσκαφών και κατεδαφίσεων, ιλύς
Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ), γεωργοκτηνοτροφικά, λαμπτήρες πυρακτώσεως, ογκώδη αντικείμενα, Οχήματα στο Τέλος του Κύκλου ζωής (ΟΤΚ) (τμήματα αυτών), Απόβλητα Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) (μη επικίνδυνα τμήματα συτών), κ.ά)
- Ειδικά επικίνδυνα απόβλητα, όπου εντάσσονται τα Απόβλητα Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) που περιέχουν ρυπασμένο χώμα ή μέταλλα, τα ΟΤΚ (τμήματα αυτών), οι λαμπτήρες υδραργύρου, τα Απόβλητα Λιπαντικών και Ελαίων (ΑΛΕ), τα Χρησιμοποιημένα
Ορυκτέλαια (ΧΟ), οι μπαταρίες και είδη αυτών, τα ΑΗΕΕ (τμήματα αυτών). Υγειονομικά-Ιατρικά απόβλητα, που περιλαμβάνουν τα ΣΑ που προέρχονται από τα νοσοκομεία (νοσοκομειακά) και λοιπές υγειονομικές δομές, όπως τα θεραπευτήρια, τα ιδιωτικά ιατρεία, τα κέντρα αποκατάστασης, τις εν οίκω θεραπείες, κ.ό.κ.
Σύμφωνα με το τελευταίο ΕΣΔΑ (2020), τα ΣΑ κατηγοριοποιούνται σε (ΠΥΣ 39 της 31.8.2020/2020, ΦΕΚ Α'185/29.9.2020)
- Αστικού Τύπου.
- Βιομηχανικά Απόβλητα.
- Γεωργοκτηνοτροφικά Απόβλητα.
- Λοιπά επικίνδυνα απόβλητα.
- ΑΕΚΚ.
- Λοιπά ρεύματα αποβλήτων που εντάσσονται στην εναλλακτική διαχείριση.
- Επικίνδυνα απόβλητα υγειονομικών μονάδων.
Οι βασικές κατηγορίες χωρίζονται σε υποκατηγορίες (ΠΥΣ 39 της 31.8.2020/2020, ΦΕΚ Α'185/29.9.2020) (Εικόνα 4). Έτσι: o Τα αστικού τύπου ΣΑ διαχωρίζονται στα ΑΣΑ και τις ιλύες αστικού τύπου
o Τα βιομηχανικά ΣΑ διαχωρίζονται στα μη επικίνδυνα και επικίνδυνα.(εδώ δεν περιλαμβάνονται τα βιομηχανικά ΣΑ που εντάσσονται στην εναλλακτική διαχείριση ή και σε άλλες ειδικότερες κατηγορίες, διαχωρίζονται.
o Τα γεωργοκτηνοτροφικά ΣΑ
o Τα λοιπά επικίνδυνα ΣΑ διαχωρίζονται στα ΣΑ με αμίαντο, πολυχλωριωμένα διφαινύλια και πολυχλωριωμένα τριφαινίλια και στα απόβλητα συσκευασίας επικίνδυνων ουσιών.
o Τα Απόβλητα Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ).
o Τα λοιπά ρεύματα ΣΑ που εντάσσονται στην εναλλακτική διαχείριση και διαχωρίζονται στα απόβλητα (λιπαντικών) ελαίων, συσσωρευτών οχημάτων και βιομηχανίας και Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΑΗΗΕ), στα οχήματα που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής τους, , στα απόβλητα και τα μεταχειρισμένα ελαστικά των οχημάτων.
o Τα επικίνδυνα ΣΑ των υγειονομικών μονάδων διαχωρίζονται στα Επικίνδυνα Αμιγώς Μολυσματικά (ΕΑΜ), Μικτά Επικίνδυνα Απόβλητα (ΜΕΑ) και άλλα επικίνδυνα απόβλητα.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και με τον τελευταίο ΕΣΔΑ, η ετήσια κατά κεφαλή παραγωγή ΑΣΑ στην Ελλάδα, από το 2009 και μετά, είναι εμφανώς μεγαλύτερη από τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ (Εικόνα 9), (Εικόνα 10) (Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), 2023; ΠΥΣ 39 της 31.8.2020/2020, ΦΕΚ Α'185/29.9.2020).
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ (Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), 2023) και την ετήσια κατά κεφαλή παραγόμενη ποσότητα ΑΣΑ, καθώς και των μεταβολών των ποσοτήτων, για κάθε ένα από τα κράτη μέλη της ΕΕ, η οποία αποτυπώνεται στην Εικόνα 6, προκύπτουν οι ακόλουθες παρατηρήσεις. Η περίοδος μελέτης των δεδομένων καλύπτει ένα χρονικό φάσμα 20 ετών από το 2000 έως και το 2020. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων παρατηρείται μία σχετική αύξηση, διαφορετικής όμως κλίμακας. Οι συγκρίσεις μεταξύ των κατά κεφαλή παραγόμενων ποσοτήτων ΑΣΑ κάθε κράτους-μέλους γίνονται σε σχέση με το Μέσο Όρο (ΜΟ) της ποσότητας όλων των κρατών-μελών για κάθε έτος αναφοράς. Μέσω των συγκρίσεων αυτών εντοπίζονται διαφορές επίδοσης σε βάθος 20ετίας, τόσο για την επίδοση της κάθε κράτους-μέλους ξεχωριστά, όσο και για την επίδοση του κράτους-μέλους συγκριτικά με τις επιδόσεις των υπολοίπων. Παραδείγματος χάρη, στην περίπτωση της Φινλανδίας, στην πρώτη δεκαετία, από το 2000 έως και το 2010, οι δείκτες φαίνεται να έχουν καθοδική τάση, ενώ στη δεύτερη δεκαετία παρατηρείται ότι οι δείκτες έχουν ανοδικές τιμές, δηλαδή άνω του ΜΟ των κρατών μελών. Επομένως η άνοδος της παραγωγής ΑΣΑ της Φινλανδίας ενδέχεται να μην οφείλεται αποκλειστικά στις δικές της πρακτικές, αλλά να αποτελεί ένας συνδυασμός των δικών της πρακτικών και της βελτιωμένης ΔΑΣΑ ή και αύξησης ανακύκλωσης των υπολοίπων χωρών.
Σταθερά υψηλή και ανοδική πορεία δεικτών εμφανίζεται στην Αυστρία, στη Δανία, στη Γαλλία, στο Λουξεμβούργο, στην Ολλανδία, στη Γερμανία, στην Ιρλανδία και στην Ιταλία. Αντίθετα, σύμφωνα με τα δεδομένα, συγκριτικά βελτιωμένες πρακτικές ΔΑΣΑ φαίνεται να εφαρμόζονται στο Βέλγιο, στην Τσεχία, στην Εσθονία, στη Λετονία, στη Λιθουανία, στην Πολωνία, στην Πορτογαλία, στη Σλοβακία,στην Ουγγαρία και στη Σουηδία. Η Σλοβενία και η Ισπανία αποτελούν ένα παράδειγμα στο οποίο και οι δύο χώρες από το 2000 έως και το 2010 είχαν παραγόμενη ποσότητα ΑΣΑ άνω του μέσου όρου, από το 2011 έως και το 2020 οι ποσότητες μειώθηκαν και οι δείκτες εμφάνισαν σταθερή μείωση.
Όσο αφορά την περίπτωση της Ελλάδας, ομοιάζει με εκείνη της Φινλανδίας, διότι από το 2000 έως και το 2009 οι ποσότητες διατηρούνται σε χαμηλά επίπεδα και κάτω του ΜΟ, ενώ από το 2010 έως και το 2019 παρουσιάζεται σημαντική αύξηση και άνοδος των δεικτών. Σημειώνεται πως στον ΟΟΣΑ δεν υπήρχαν διαθέσιμα δεδομένα για το έτος 2020 για τις χώρες Αυστρία, Ελλάδα, Ιρλανδία και Ιταλία. (Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), 2023).
Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»
Η «Αρχή ο Ρυπαίνων Πληρώνει (ΑΡΠ) πρωτοεμφανίζεται το 1972 από τον ΟΟΣΑ) και ορίζει ότι ο ρυπαίνων είναι υποχρεωμένος να αναλάβει την κάλυψη του κόστους των δαπανών που απαι τούνται για να εφαρμόζονται μέτρα πρόληψης και ελέγχου του επιπέδου ρύπανσης από τις δημόσιες αρχές και την αποκατάσταση της βλάβης (Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), 2020). Σύμφωνα με την εν λόγω αρχή, προωθείται η διατήρηση, η προφύλαξη και ο βέλτιστος δυνατός περιορισμός της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Ταυτόχρονα, η ΑΡΠ δύναται να αποτελέσει κίνητρο οικονομικού χαρακτήρα εναντίον δραστηριοτήτων και πρακτικών επιζήμιων για το περιβάλλον. Η ΑΡΠ, αρχής γενομένης το 1992, θεωρείται ως μία εκ των 27 κατευθυντήριων αρχών που δομούν τη μελλοντική βιώσιμη ανάπτυξη (Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, 2021).
Η διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού
Στον Ν. 4042/2012 (Ν. 4042/2012, ΦΕΚ Α'24/13.02.2012), ο οποίος ενσωμάτωσε την Οδηγία 2008/98 του ΕΚ, αναφέρει στο άρθ. 8, ότι τα κράτη-μέλη, έχοντας ως στόχο την εξασφάλιση της Διευρυμένης Ευθύνης (ΔΕ) των φυσικών ή και νομικών προσώπων που δραστηριοποιούνται κατ’ επάγγελμα στον τομέα της ανάπτυξης, της κατασκευής, της μεταποίησης, της επεξεργασίας, της εισαγωγής και πώλησης προϊόντων, έχουν προβεί σε μια σειρά μέτρων νομοθετικών και μη. Στόχος αυτών των μέτρων είναι η ενίσχυση κάθε μορφής ανάκτησης αποβλήτων, η πρόληψη αλλά και η ανακύκλωση των προϊόντων με ευθύνη του παραγωγού.
Πιο συγκεκριμένα, τα μέτρα αφορούν στην αποδοχή από τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που εμπλέκονται κατ’ επάγγελμα, των προϊόντων που επιστρέφονται αλλά και των αποβλήτων που προκύπτουν από τη χρήση τους με τρόπο τέτοιο, ώστε να εξασφαλίζουν τη διαχείρισή τους, με την οικονομική ευθύνη που απαιτεί αυτή η δραστηριότητα. Στη νομοθεσία περί της ΔΕ μπορεί να συμπεριληφθεί και η υποχρέωση να διατίθενται στο κοινό όλες οι διαθέσιμες πληροφορίες που σχετίζονται με τον βαθμό επαναχρησιμοποίησης του προϊόντος ή ανακύκλωσής του.
Η μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των προϊόντων αποτελεί τον στόχο των μέτρων που μπορούν να λάβουν τα κράτη μέλη, έτσι ώστε ο σχεδιασμός τους να προάγει τη μείωση της παραγωγής αποβλήτων κατά την παραγωγή αλλά και κατά τη χρήση τους. Επιπλέον στόχος είναι και η εξασφάλιση ότι η διαχείριση των αποβλήτων πραγματοποιείται σύμφωνα με την ιεράρχηση των εναλλακτικών διαχείρισης του άρθ. 4 και με τα μέτρα «Προστασίας της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος» του άρθ. 13. Τα μέτρα αυτά προωθούν την ανάπτυξη, την παραγωγή και διακίνηση προϊόντων τα οποία είναι ανθεκτικά και επαναχρησιμοποιούμενα, αλλά και ως απόβλητα είναι κατάλληλα για ανακύκλωση με τρόπο ασφαλή και συμβατό με το περιβάλλον.
Η ΔΕ του Παραγωγού (ΔΕΠ) λαμβάνει υπόψη και τους τεχνικούς αλλά και τους οικονομικούς παράγοντες και επιπρόσθετα τις επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου, στο περιβάλλον και στην ευρύτερη κοινωνία και μεριμνά για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς.
Τα μέτρα για τη ΔΕΠ εφαρμόζονται με τις επιφυλάξεις για τη διαχείριση των αποβλήτων που προβλέπονται στο άρθ. 15, παρ.1 και φυσικά λαμβάνοντας υπόψη την ισχύουσα νομοθεσία για τα απόβλητα και τα προϊόντα ανά κατηγορία (Οδηγία 2008/98/ΕΚ).
Εν συνεχεία, το εθνικό πλαίσιο του Ν. 4042/12 ανανεώθηκε ενσωματώνοντας τις Οδηγίες 2018/851 και 2018/852 του ΕΚ. Αναφορικά με τη ΔΕΠ, στην παρ.8 του άρθ. 1 ενσωματώνονται οι σχετικές τροποποιήσεις, σύμφωνα με τις οποίες η εφαρμογή της ΔΕΠ γίνεται με την «επιφύλαξη της ευθύνης για τη διαχείριση αποβλήτων» καθώς και την «επιφύλαξη της ειδικής νομοθεσίας» των κατηγοριών αποβλήτων και προϊόντων (Ν. 4042/2012, ΦΕΚ 24Α'/13.02.2012).
Το σύστημα «Πληρώνω Όσο Πετάω»
Ορισμοί και έννοιες
Το σύστημα Πληρώνω-Όσο-Πετάω (ΠΟΠ) [Pay-As-You-Throw (PAYT)], σύμφωνα με το άρθ. 37 του Ν. 4819/2021, ορίζεται ως «ένα σύστημα με το οποίο οι παραγωγοί αποβλήτων χρεώνονται με βάση την πραγματική ποσότητα των παραγόμενων από αυτούς αποβλήτων» (N. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021; Ν. 4819/2021, ΦΕΚ 129Α'/23.07.2021). Πιο αναλυτικά, το σύστημα ΠΟΠ είναι μια μέθοδος διαχείρισης οικιακών ΑΣΑ που στοχεύει στην προώθηση της ανακύκλωσης και στη μείωση των ΑΣΑ σε επίπεδο του νοικοκυριών, βιομηχανικών εγκαταστάσεων, καθώς και ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων και καταλυμάτων (Elia, Gnoni, & Tornese, 2015). Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, τα νοικοκυριά χρεώνονται για τη υπηρεσίες διαχείρισης των ΣΑ τους με βάση την ποσότητα που θέτουν για συλλογή . Αυτός ο τρόπος χρέωσης διαφέρει ουσιαστικά από το σύστημα που βασίζεται στην επιβάρυνση του συνόλου των πολιτών μέσω της επιβολής τελών. Θα μπορούσε επομένως να υποστηριχθεί ότι πρόκειται για μια πιο δίκαιη αντιμετώπιση των παραγωγών των αποβλήτων και σαφέστατα πιο οικολογική μέθοδο διαχείρισης των ΑΣΑ (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2011).
Στην ανάλυση του συστήματος ΠΟΠ παρουσιάζονται οι όροι παραγωγός αποβλήτων και κάτοχος αποβλήτων. Σύμφωνα με το άρθ. 3 του Ν.4819/2021 ως παραγωγός αποβλήτων νοείται «κάθε πρόσωπο, του οποίου οι δραστηριότητες παράγουν απόβλητα, δηλαδή αρχικός παραγωγός αποβλήτων, ή κάθε πρόσωπο που πραγματοποιεί εργασίες προεπεξεργασίας, ανάμειξης ή άλλες, οι οποίες οδηγούν σε μεταβολή της φύσης ή της σύνθεσης των αποβλήτων αυτών» (N. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021; Ν. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021) και ως κάτοχος αποβλήτων ορίζεται «ο παραγωγός αποβλήτων ή το φυσικό ή νομικό πρόσωπο, στην κατοχή του οποίου ευρίσκονται απόβλητα» (N. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021; Ν. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021).
Η βασική ιδέα πίσω από το ΠΟΠ είναι να παρέχει ένα οικονομικό κίνητρο στους πολίτες να
μειώσουν την ποσότητα των ΑΣΑ που παράγουν αλλά και να αυξήσουν τις προσπάθειές τους για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση μειώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο των όγκο των αποβλήτων προς ταφή (Elia, Gnoni, & Tornese, 2015). Το σύστημα ΠΟΠ ενισχύει σημαντικά την εφαρμογή της ιεραρχίας των μεθόδων ΔΑΣΑ στην πράξη και παράλληλα συμβάλλει στη μείωση των περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων.
Η εφαρμογή ενός συστήματος ΠΟΠ βασίζεται σε τρεις κύριους πυλώνες (Οικολογική Εταιρεία
Ανακύκλωσης, 2011):
1 πυλώνας: Ο κάθε πολίτης είναι υπεύθυνος για τα ΣΑ του, συνεπώς αποτελεί ιδιαίτερης σημασίας για το σύστημα, η αναγνώριση του παραγωγού των αποβλήτων.
2ος πυλώνας: Η μέτρηση των παραγόμενων ποσοτήτων ΣΑ ή/και υπηρεσιών που απαιτούνται.
3ος πυλώνας: Η μοναδιαία χρέωση σύμφωνα με την υπηρεσία που παρέχεται.
Η αποτελεσματική εφαρμογή ενός προγράμματος ΠΟΠ στηρίζεται στην τήρηση όσων προαναφέρθηκαν. Βέβαια, οι προϋποθέσεις αυτές είναι μεν αναγκαίες, όμως δεν είναι ικανές μόνο αυτές να υποστηρίξουν την επιτυχημένη εφαρμογή του ΠΟΠ. Με σκοπό να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα ΠΟΠ με επιτυχία, οι προαναφερθέντες πυλώνες πρέπει να πλαισιώνονται από ένα νομικό υπόβαθρο. Ακόμη μεγαλύτερα αποτελέσματα θα μπορούσε να επιφέρει η ενσωμάτωση των πυλώνων σε ένα πλαίσιο πολιτικής, του οποίου οι προτεραιότητες είναι η ευθύνη του παραγωγού των αποβλήτων, η αποφυγή της παραγωγής αποβλήτων, καθώς και η ανακύκλωση υλικών. Ο ανωτέρω συνδυασμός επιτρέπει στο σύστημα ΠΟΠ να αποτελέσει ένα εργαλείο για αποτελεσματική και συστηματική μείωση των ΑΣΑ, που είναι προσανατολισμένη προς τον ρυπαίνοντα.
Σκοπός
Ο στόχος της εφαρμογής και χρήσης του συστήματος ΠΟΠ είναι να δώσει κίνητρο στους πολίτες να μειώσουν την παραγωγή ΣΑ και να αυξήσουν την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση. Το ΠΟΠ είναι μια στρατηγική ΔΑΣΑ που στοχεύει στη δημιουργία ενός δίκαιου συστήματος κατά το οποίο οι κάτοικοι χρεώνονται ανάλογα με την ποσότητα των ΣΑ που παράγουν.
Στο σύστημα ΠΟΠ, οι κάτοικοι συνήθως χρεώνονται για την αποκομιδή και τη διάθεση των ΑΣΑ
τους με βάση την ποσότητα που θέτουν προς συλλογή (όγκο ή βάρος). Όσο η ΠΑΣΑ είναι μεγαλύτερη, τόσο υψηλότερες είναι οι δαπάνες διαχείρισης (αποκομιδής και διάθεσης), οι οποίες μετακυλούν στους υπεύθυνους παραγωγούς ή κατόχους των ΑΣΑ.. Από την άλλη πλευρά, η ανακύκλωση και η κομποστοποίηση συλλέγονται συχνά δωρεάν ή με μειωμένο κόστος. Αυτή η προσέγγιση δημιουργεί ένα οικονομικό κίνητρο για τα άτομα να ελαχιστοποιήσουν την παραγωγή των ΣΑ τους, να αυξήσουν τις προσπάθειες ανακύκλωσης και να εκτρέψουν τα οργανικά απόβλητα από τους ΧΥΤ.
Νομοθετικό πλαίσιο
Στην Ελλάδα, το σύστημα ΠΟΠ θεσπίστηκε με το άρθ. 37 του Ν. 4819/2021 (N. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021) [άρθ. 14 της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ, όπως έχει τροποποιηθεί με την παρ. 4 του άρθ.1 της Οδηγίας (ΕΕ) 2018/851 και την παρ. 15 του άρθρου 1 της Οδηγίας (ΕΕ) 2018/851. Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο προβλέπει την εφαρμογή του συστήματος, όπως, επίσης, και τον υπολογισμό του τέλους που θα αναλογεί σε κάθε νοικοκυριό ή κτιριακό συγκρότημα αναλογικά με τον όγκο παραγωγής αποβλήτων τους.
Στα πλαίσια του νέου αναθεωρημένου Ν. 4819 (N. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021)
ορίζεται το σύστημα ανταποδοτικής ανακύκλωσης ΠΟΠ, σύμφωνα με το οποίο οι παραγωγοί
αποβλήτων επωμίζονται μία χρέωση ανάλογη με την πραγματική ποσότητα των αποβλήτων που
παράγουν. Σημειώνεται πως κατά την εφαρμογή του συστήματος τα ενιαία ανταποδοτικά τέλη
καθαριότητας (ΤΚ) και φωτισμού (άρθ. 1, Ν.25/1975 (Α΄74)) μπορούν πλέον να υπολογίζονται στη βάση παραγωγής των αποβλήτων του εκάστοτε νοικοκυριού, κτιριακού συγκροτήματος,
επαγγελματικής δραστηριότητας, πολεοδομικής ή δημοτικής ενότητας. Για τον υπολογισμό αυτό τονίζεται η απαραίτητη προϋπόθεση, σύμφωνα με την οποία ο οικείος Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) Α΄ βαθμού θα έχει στη διάθεσή του ένα σύστημα καταμέτρησης για το σύνολο των παραγόμενων αποβλήτων ή για ορισμένα ρεύματα τους (άρθ. 37, παρ. 1, Ν. 4819/2021).
Η Οδηγία 2018/851 της ΕΕ (Οδηγία (ΕΕ) 2018/851), η οποία προέκυψε από την τροποποίηση της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ, αποτελεί κατευθυντήρια αρχή για τον ορισμό και την εφαρμογή του συστήματος ΠΟΠ. Σύμφωνα με την παρ. 4 και την παρ. 15 του άρθ. 1 της εν λόγω τροποποιημένης Οδηγίας, τίθενται στόχοι για τη βέλτιστη εφαρμογή του προγράμματος, και την ουσιαστική εισαγωγή των ΟΤΑ Α' βαθμού, που πληρούν τα πληθυσμιακά και λειτουργικά κριτήρια που ορίστηκαν.
Ακόμη, σύμφωνα με τον Νόμο 4819 (N. 4819/2021, ΦΕΚ Α'129/23.07.2021), προτείνεται κάθε δημοτικό συμβούλιο του ΟΤΑ Α΄ βαθμού να είναι αρμόδιο για τη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με την εφαρμογή του συστήματος ανταποδοτικής ανακύκλωσης, των προαναφερθέντων συντελεστών, καθώς και των ακόλουθων συντελεστών. Συγκεκριμένα στο Νόμο 4819/2021 παρατίθενται έξι σε αριθμό συντελεστές προτάσεων ενασχόλησης των ΟΤΑ:
(i) Τα ρεύματα των παραγόμενων αποβλήτων που εντάσσονται στο σύστημα.
(ii) Ο καθορισμός των υπευθύνων για την απόδοση των τελών.
(iii) Ο καθορισμός των μονάδων μέτρησης (μονάδα βάρους ή μονάδα όγκου), καθώς και η
αντίστοιχη τιμή μονάδας, η οποία ενδέχεται να λαμβάνει διαφορετικές μορφές ανάλογα
με την κατηγορία των αποβλήτων.
(iv) Η σχέση αναλογίας των ανταποδοτικών τελών, όπως αυτά υπολογίζονται κατά το άρθ. 1
του Ν. 4819/2021, προς εκείνα που υπολογίζονται σύμφωνα με τις παρούσες πρακτικές
και νομοθεσία.
(v) Ο τρόπος υπολογισμού της είσπραξης ή της επιστροφής μέρους των τελών.
(vi) Λοιπά θέματα που κρίνονται σχετικά με την εφαρμογή του συστήματος.
Η Ν. 4819/2021 περιλαμβάνει συγκεκριμένες αποφάσεις οι οποίες εισάγουν επί της ουσίας τους δήμους συγκεκριμένων προδιαγραφών εντός του προγράμματος ΠΟΠ. Αναλυτικότερα, η 1
Ιανουαρίου του έτους 2023 αποτελεί ιδιαίτερα κομβικό σημείο, καθώς οι ΟΤΑ Α΄ βαθμού με
πληθυσμιακή δυναμική άνω των 20.000 κατοίκων υποχρεούνται να εφαρμόσουν το προαναφερθέν σύστημα (άρθ. 37, παρ. 1, Ν. 4819/2021) για τα παραγόμενα βιολογικά απόβλητα από τους φορείς επιχειρήσεων μαζικής εστίασης (άρθ. 50, παρ. 2, Ν. 4819/2021).
Βασική προϋπόθεση για την απόφαση αυτή αποτελεί η ύπαρξη ενεργής Μονάδας Επεξεργασίας Βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ) ή ιδιωτικής ΜΕΒΑ που καλύπτει της ανάγκες του οικείου ΟΤΑ. Επίσης στο σχετικό νόμο αναφέρεται ότι για την εφαρμογή του συστήματος, αποτελεί υποχρέωση των ΟΤΑ να διαθέτουν σύστημα για μέτρηση των παραγόμενων αποβλήτων βιολογικού χαρακτήρα, από τους φορείς επιχειρήσεων μαζικής εστίασης. Οι ΟΤΑ πρόκειται να καθορίζουν, σύμφωνα με την παρ. 1, άρθ. 37, Ν. 4819/2021) τη μονάδα μέτρησης και την τιμή μονάδας χρέωσης των διαφόρων αποβλήτων, τη σχέση αναλογίας των ανταποδοτικών τελών, τον τρόπο υπολογισμού της χρέωσης ή της επιστροφής μέρους των τελών και τα σχετικά θέματα με την εφαρμογή του ΠΟΠ (άρθ. 37, παρ. 2, Ν. 4819/2021). Επίσης, σημειώνεται για την ίδια ημερομηνία, οι ΟΤΑ Α΄ βαθμού με πληθυσμιακή δυναμική άνω των 10.000 κατοίκων καλούνται να εφαρμόσουν το σύστημα της παρ. 2 (άρθ. 1, Ν. 4257/2012), για τα ΑΣΑ των κύριων ξενοδοχειακών καταλυμάτων άνω των 100 κλινών (παρ. 2 του άρθ. 1 του Ν. 4257/2012) (Α΄155) και των βιομηχανικών εγκαταστάσεων, συμπεριλαμβανομένων και των
πτηνοκτηνοτροφικών, η λειτουργία των οποίων δεν ξεπερνά τα όρια της αρμοδιότητάς τους. Αξίζει να σημειωθεί πως για τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις ορίζονται υπόχρεοι οι φορείς λειτουργίας για την απόδοση του τέλους. Οι αντίστοιχες υποχρεώσεις που δεσμεύουν τους ΟΤΑ με την απόφαση αυτή είναι η υποχρέωση διάθεσης ενός συστήματος για μέτρηση ΑΣΑ που παράγονται από τους φορείς, καθώς και οι ακόλουθες περιπτώσεις που αναφέρονται στην παρ. 1, άρθ. 37, Ν. 4819/2021. Οι ΟΤΑ υποχρεούνται στην περίπτωση αυτή να καθορίζουν τα ρεύματα των παραγόμενων αποβλήτων που εντάσσονται στο σύστημα, τη μονάδα μέτρησης, τη σχέση αναλογίας των ανταποδοτικών τελών και τον τρόπο υπολογισμού της είσπραξης ή της επιστροφής μέρους των τελών (άρθ. 37, παρ. 3, Ν. 4819/2021).
Το σύστημα της παρ. 1, άρθ. 37, Ν. 4819/2021 καλούνται να εφαρμόσουν και οι ΟΤΑ Α΄ βαθμού με πληθυσμιακή δυναμική άνω των 100.000 και άνω των 20.000 κατοίκων από την 1
Ιανουαρίου του 2023 και από την 1 Ιανουαρίου του 2028 αντίστοιχα (άρθ. 37, παρ. 4 και 5, Ν. 4819/2021).
Οικονομο-τεχνικά χαρακτηριστικά
Τα συστήματα ΠΟΠ διαφοροποιούνται ανάλογα με τη μέθοδο συλλογής των ΑΣΑ, το σύστημα και τη μονάδα χρέωσης των ανταποδοτικών τελών. Η συλλογή των ΑΣΑ μπορεί να γίνει παραδείγματος χάρη είτε από μέσα προσωρινής αποθήκευση στα πεζοδρόμια, είτε από τους κάδους που βρίσκονται στις αυλές ή τους ακάλυπτους χώρους των νοικοκυριών ή επιχειρήσεων. Η τελευταία περίπτωση συλλογής βέβαια εξαρτάται από τις υποδομές και το κτιριακό υπόβαθρο της εκάστοτε περιοχής.
Η χρέωση μπορεί να πραγματοποιηθεί σύμφωνα με τα ακόλουθα σχήματα (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2011):
1) Ογκομετρικό σχήμα: Η χρέωση καθορίζεται βάσει του όγκου των παραγόμενων ΑΣΑ ανά
νοικοκυριό, βιομηχανική εγκατάσταση ή ξενοδοχειακό κατάλυμα. Το ογκομετρικό σχήμα
συναντάται σε τρεις παραλλαγές.
i) Η προσωρινή αποθήκευση των ΑΣΑ γίνεται σε κάδους ποικίλων χωρητικοτήτων, ανάλογων
με τις προδιαγραφές και τις ανάγκες του κάθε νοικοκυριού.
ii) Η προσωρινή αποθήκευση των ΑΣΑ γίνεται σε ειδικές και τυποποιημένες σακούλες ΑΣΑ.
iii) Η συλλογή των ΑΣΑ γίνεται σε κοινές σακούλες, οι οποίες φέρουν ειδικά σήματα
(αυτοκόλλητα – ετικέτες) (Εικόνα 16).
Εκτός των βασικών τριών παραλλαγών μπορούν να συναντηθούν διάφοροι συνδυασμοί.
2) Δυναμομετρικό σχήμα: Η χρέωση υπολογίζεται σύμφωνα με το βάρος των παραγόμενων ΑΣΑ ανά νοικοκυριό. Στη βιβλιογραφία συναντάται ως δικαιότερο σύστημα χρέωσης σε σχέση με το
ογκομετρικό, εφόσον το ογκομετρικό σχήμα δεν λαμβάνει υπόψη του το είδος των αποβλήτων.
3) Σχήμα συχνότητας: Η χρέωση καθορίζεται από τη συχνότητα της αποκομιδής των ΑΣΑ από κάθε νοικοκυριό ξεχωριστά (συχνότητα εξυπηρέτησης). Σύμφωνα με το σχήμα συχνότητας, κάθε δημότης διαθέτει για τα ΣΑ του πανομοιότυπους κάδους ίδιας χωρητικότητας. Η χρέωση των ανταποδοτικών τελών είναι εξαρτημένη από τον αριθμό των εξυπηρετήσεων που δέχεται κάθε παραγωγός (αριθμό εκκενώσεων κάδου). Η συχνότητα συλλογής επιλέγεται από το κάθε
νοικοκυριό και εγκρίνεται από το Δήμο, σύμφωνα φυσικά με ορισμένες προϋποθέσεις που
οφείλονται να τηρούνται, ή διενεργείται από τη δημοτική αρχή όταν ο κάδος πληρωθεί.
4) Υβριδικό σχήμα: Τα υβριδικά σχήματα αφορούν συνδυασμούς των παραπάνω σχημάτων.
Τύποι συστημάτων
Τα συστήματα ΔΑΣΑ στο οποίο οι πολίτες πληρώνουν ανάλογα με τον όγκο ΑΣΑ τους εφαρμόζονται σε διάφορες μορφές και συνδυασμούς παγκοσμίως. Μερικές από αυτές παρουσιάζονται ακολούθως.
Καθώς δεν υφίσταται κάποιο πρόγραμμα ΔΑΣΑ με μοναδιαία τιμολόγηση το οποίο να εφαρμόζεται καθολικά στο σύνολο των περιπτώσεων, οι διάφοροι δήμοι και κοινότητες εφαρμόζουν διαφορετικές μορφές του συστήματος ΠΟΠ (Sakai, Ikematsu, Hirai, & Yoshida, 2008), τόσο στην Ευρώπη (Reichenbach, Status and prospects of pay-as-you-throw in Europe - A review of pilot research and implementation, 2008) όσο και στη Βόρεια Αμερική (Skumatz, 2008). Για παράδειγμα, το Σαν Φρανσίσκο εφαρμόζει ένα σχετικό σύστημα ΔΑΣΑ με επιβάρυνση των πολιτών από το 1932 (The Cornell Waste Management Institute, 2001). Το 2005, 193 ολλανδικοί δήμοι (31% του συνολικού αριθμού) εφάρμοζαν κάποιου είδους σύστημα ΔΑΣΑ από τους κατοίκους (Dijkgraaf & Gradus, 2009),
ενώ η Ελβετία και το Λουξεμβούργο έχουν μεταβεί σε συστήματα ΠΟΠ στο σύνολο της επικράτειάς τους (Reichenbach, Status and prospects of pay-as-you-throw in Europe - A review of pilot research and implementation, 2008).
Οι παραλλαγές του προγράμματος ΠΟΠ επιτρέπουν στους δήμους να υιοθετήσουν τον τύπο που ανταποκρίνεται καλύτερα στις τοπικές ιδιαι τερότητες, ενισχύοντας έτσι τις πιθανότητες επιτυχούς εφαρμογής του προγράμματος. Στα λεγόμενα «προγράμματα κονσέρβας» (can programs), τα νοικοκυριά εγγράφονται για συγκεκριμένο αριθμό ή όγκο δοχείων ΑΣΑ και σε ορισμένες περιπτώσεις δηλώνουν επίσης την επιθυμητή συχνότητα συλλογής ΑΣΑ (Dahlen & Anders, 2010; Skumatz, 2008).
Τα προγράμματα αυτά είναι σχετικά εύκολα στη διαχείριση και καταλήγουν σε αποτελεσματική
συλλογή ΑΣΑ, καθώς τα νοικοκυριά τείνουν να βγάζουν μόνο γεμάτους κάδους για συλλογή από το δήμο (Le Bozec, 2008).
Από την άλλη πλευρά, τα «προγράμματα σακουλών» (bag programs) υποχρεώνουν τους κατοίκους να αγοράζουν ειδικές σακούλες και να τις χρησιμοποιούν αποκλειστικά για τη διάθεση των ΑΣΑ. Η τιμή πώλησης αυτών των σακουλών μπορεί να περιλαμβάνει το συνολικό κόστος της επεξεργασίας των ΑΣΑ ή απλώς το μεταβλητό μέρος τους. Τα "προγράμματα ετικετών ή αυτοκόλλητων" (tag or sticker programs) είναι μια παραλλαγή προγραμμάτων σακουλών όπου οι συνηθισμένες σακούλες επισημαίνονται με διακριτικές ετικέτες ή αυτοκόλλητα για να σηματοδοτήσουν ότι τα απόβλητα μπορούν να συλλεχθούν. Παράλληλα, τα συστήματα που βασίζονται στο βάρος (weight based) απαιτούν τον υπολογισμό των παραγόμενων αποβλήτων και την απόδοση των τελών επεξεργασίας ΑΣΑ στο εκάστοτε νοικοκυριό. Η διαδικασία γίνεται εφικτή με τη χρήση διαρκώς εξελισσόμενων
αξιόπιστων τεχνολογιών. Προχωρώντας, τα «υβριδικά» συστήματα μπορεί να έχουν δύο μορφές. Στη μία περίπτωση, τα συστήματα σταθερών λογαριασμών συνδυάζονται με κάποια μορφή του συστήματος ΠΟΠ. Παρέχεται μόνο περιορισμένος αριθμός υπηρεσιών με πάγια χρέωση, ενώ κάθε επιπλέον υπηρεσία συμμορφώνεται με τους κανόνες του συγκεκριμένου προγράμματος ΠΟΠ που εφαρμόζεται στη συγκεκριμένη περίπτωση. Στη δεύτερη περίπτωση, διαφορετικοί τύποι ΠΟΠ εφαρμόζονται ταυτόχρονα (Dahlen & Anders, 2010; Skumatz, 2008). Τα «συστήματα θαλάμου ή διάτρησης καρτών» (chamber or punch card systems) περιορίζουν την πρόσβαση στα κοντέινερ μόνο σε εγγεγραμμένους χρήστες του συστήματος. Σε αυτή την περίπτωση, τα απόβλητα εισάγονται μέσω ειδικών αγωγών τροφοδοσίας που υπολογίζουν το βάρος ή τον όγκο των ΑΣΑ. Η αναγνώριση των χρηστών του συστήματος και η απόδοση του αντίστοιχου τέλους γίνεται με τη χρήση έξυπνων καρτών άμεσης πληρωμής ή κλειδιών αναμεταδότη (Reichenbach, Status and prospects of pay-as-you-throw in Europe - A review of pilot research and implementation, 2008).
Χρεώσεις
Επιλογές χρέωσης
Οι δυνατότητες χρέωσης σε ένα σύστημα ΠΟΠ ποικίλλουν και αναλύονται ακολούθως. (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2011)
1) Χρέωση βάσει της σακούλας
Σύμφωνα με το σύστημα χρέωσης βάσει σακούλας, το κάθε νοικοκυριό ξεχωριστά έχει την υποχρέωση να προμηθεύεται με ένα αντίτιμο της ειδικές πλαστικές σακούλες από το Δήμο, ώστε να τοποθετεί προσωρινά τα απορρίμματά του. Συνηθίζεται οι σακούλες να φέρουν ένα συγκεκριμένο χρώμα και σε αυτές αναγράφεται το λογότυπο του Δήμου. Το μέγεθός της ποικίλλει από μεσαίας έως μεγάλης χωρητικότητας από 75 έως και 115 lt. (Εικόνα 17) Η τιμή της σακούλας διαμορφώνεται από το κόστος παραγωγής που απαιτείται και από τα δημοτικά τέλη. Επομένως, η ποσότητα των ειδικών σακούλων που θα αγοράσει ένα νοικοκυριό είναι ανάλογη των δημοτικών τελών που θα κληθεί να πληρώσει. Δηλαδή όσες λιγότερες σακούλες θα προμηθευτεί, συνεπώς και όσο μικρότερη θα είναι η παραγωγή ΑΣΑ για το νοικοκυριό, τόσο μικρότερα τέλη θα πληρώσει.
Της προαναφέρθηκε στα χαρακτηριστικά του ογκομετρικού σχήματος, υπάρχουν παραλλαγές του συστήματος της σακούλας, της είναι το σύστημα των ειδικών ετικετών – αυτοκόλλητων. Για την εφαρμογή του συστήματος με τη μέθοδο αυτή, υπάρχουν ειδικά σημεία πώλησης των ετικετών – αυτοκόλλητων, από τα οποία μπορούν οι δημότες να τα προμηθευτούν και στη συνέχεια να τα τοποθετήσουν σε ένα ευδιάκριτο σημείο της ειδικής σακούλας που θα χρησιμοποιήσουν για τα απορρίμματά της. Τόσο στην απλή εκδοχή του συστήματος χρέωσης με βάση τη σακούλα, όσο και στην εκδοχή σακούλων που φέρουν αυτοκόλλητα σήματα, οι υπάλληλοι καθαριότητας και αποκομιδής ΑΣΑ του Δήμου έχουν την υποχρέωση να κάνουν συλλογή μόνο των συγκεκριμένων που αναφέρθηκαν.
Η χρέωση του συστήματος ΠΟΠ με ειδικές σακούλες, που βασίζεται στο ογκομετρικό σχήμα,
κρίνεται κατάλληλο για εφαρμογή της αστικές περιοχές. Η κοστολόγησή του αποτελείται από μία σταθερή χρέωση για ένα ορισμένο όγκο ΑΣΑ και αριθμό σακούλων και από την επιπρόσθετη χρέωση για κάθε μία από της επιπλέον σακούλες που χρειάζεται ένα νοικοκυριό.
Τα βασικά πλεονεκτήματα των συστημάτων ΠΟΠ που εφαρμόζουν χρεώσεις με βάση τις σακούλες είναι ότι καθιστούν τη συμμετοχή των κατοίκων εύκολη και άμεση με ορθό τρόπο, διότι είναι κατανοητή. Το κόστος εφαρμογής είναι μικρό, καθώς από τον εκάστοτε Δήμο απαιτούνται μόνο οι ταμιακές υπηρεσίες και δεν απαιτούνται υπηρεσίες χρέωσης ή χωριστών εισπράξεων των ΤΚ.
Συνεπώς, το διοικητικό κόστος του Δήμου είναι και εκείνο χαμηλότερο, εφόσον η πληρωμή των
σακούλων γίνεται άμεσα στα καταστήματα και η είσπραξη των δημοτικών ΤΚ εκ μέρους του Δήμου γίνεται άμεσα. Παράλληλα, τα κίνητρα για μείωση των ΑΣΑ στα νοικοκυριά αυξάνονται σημαντικά, καθώς μπορούν να επιτύχουν εξοικονόμηση χρημάτων σε περίπτωση που θέτουν προς συλλογή λιγότερες σακούλες.
Τα κυριότερα προβλήματα που εντοπίζονται κατά την εφαρμογή της εν λόγω χρέωσης στο σύστημα ΠΟΠ είναι οι παρανομίες που σημειώνονται από ορισμένους κατοίκους, οι οποίοι στην προσπάθεια να αποφύγουν τις χρεώσεις και τα δημοτικά τέλη που τους αντιστοιχούν, τοποθετούν τα απορρίμματά τους σε κλασσικές σακούλες και σε κοινούς κάδους ΑΣΑ ή ακόμη καταφεύγουν και στην παράνομη διάθεσή τους σε διαφορετικές περιοχές ή ανεξέλεγκτα στο φυσικό περιβάλλον. Από πλευράς Δήμου παρατηρείται μία σχετική αβεβαιότητα αναφορικά με τα έσοδα, διότι η συχνότητα με την οποία προμηθεύονται οι κάτοικοι τις σακούλες δεν είναι δυνατό να θεωρηθεί σταθερή.
2) Χρέωση κατά όγκο
Σύμφωνα με τη χρέωση κατά όγκο, κάθε νοικοκυριό έχει τη δυνατότητα να επιλέξει από τους κάδους ποικίλων μεγεθών που προσφέρονται από τον ΟΤΑ, εκείνον που θα το εξυπηρετεί και η χρέωση πραγματοποιείται ανάλογα με τη συχνότητα που γίνεται η αποκομιδή του ή διαφορετικά ανάλογα με τον όγκο του κάδου (Εικόνα 18). Οι παραλλαγές της χρέωσης κατά όγκο περιλαμβάνουν περιοδικές αλλαγές των κάδων και της συχνότητας αποκομιδής, σταθερό όγκο κάδου και διαφορετική συχνότητα αποκομιδής, μεταβλητό όγκο του κάδου και σταθερή συχνότητα αποκομιδής ή και αύξηση του πλήθους των κάδων που αντιστοιχούν σε κάθε νοικοκυριό, σύμφωνα με τις ανάγκες. (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2011).
Η εφαρμογή της εν λόγω χρέωσης σε ένα σύστημα ΠΟΠ είναι ευκολότερη να εφαρμοσθεί σε περιοχές με αραιή κατοίκηση ή σε περιοχές που εντοπίζονται κατά κύριο λόγο μονοκατοικίες, καθώς στις περιοχές αυτές οι κάδοι μπορούν να ενταχθούν στο χώρο με άνεση, όμως δεν αποκλείεται η χρέωση αυτή να εντοπιστεί και σε αστικές περιοχές (Εικόνα 19). Η χρέωση κατά όγκο πραγματοποιείται σύμφωνα με το ογκομετρικό σχήμα, καθώς και με το σχήμα συχνότητας, ενώ η κοστολόγηση ρυθμίζεται από το συνδυασμό του μεγέθους του κάδου του κάθε νοικοκυριού και της συχνότητας αποκομιδής του.
Στα πλεονεκτήματα της χρέωσης κατά όγκο συγκαταλέγονται η συμβατότητα των κάδων με τα
συστήματα συλλογής αυτόματου τύπου, η οποία καθιστά την αποκομιδή των ΑΣΑ μη χρονοβόρα. Η σταθερότητα στον τομέα των εσόδων καθίσταται ισχυρότερη, καθώς οι οφειλές του κάθε νοικοκυριού είναι συγκεκριμένες εξαιτίας των κάδων. Οι κάδοι ΑΣΑ είναι σταθερά μέσα προσωρινής αποθήκευσης ΑΣΑ και αποτρέπουν τον διασκορπισμό των ΑΣΑ και την ανεξέλεγκτη ρύπανση των γειτονιών στις δύσκολες καιρικές συνθήκες. Υπάρχει ελαστικότητα στον τρόπο με τον οποίο το κάθε νοικοκυριό ανάλογα με τις ανάγκες που έχει, να τροποποιήσει τη συχνότητα αποκομιδής αλλά και το μέγεθος του κάδου.
Τα κυριότερα μειονεκτήματα της μεθόδου χρέωσης κατά όγκο είναι τα ασθενή κίνητρα που
σχετίζονται με τη μέθοδο αυτή όσο αφορά τη μείωση των ΑΣΑ, εξαιτίας της σταθερής χρέωσης που έχουν τα νοικοκυριά είτε οι κάδοι είναι πλήρεις είτε όχι, στις περιπτώσεις που δεν περιλαμβάνονται αλλαγές στη συχνότητα αποκομιδής των ΑΣΑ. Αποτελεί μία δαπανηρή επιλογή για τα συστήματα ΠΟΠ, διότι απαιτεί τη δημιουργία ενός συστήματος για τις καταγραφές και τα δρομολόγια διανομής με την ακριβή θέση του κάδου, το μέγεθός του, τα στοιχεία των χρηστών και άλλες χρήσιμες πληροφορίες που θα εξασφαλίζουν την ακρίβεια των χρεώσεων. Δεν είναι εφικτό να διατηρείται σταθερή και στο σωστό διάστημα η συχνότητα αποκομιδής των ΑΣΑ από τους κάδους για όλα τα νοικοκυριά, με αποτέλεσμα να υπάρχουν κίνδυνος εμφάνισης προβλημάτων υγιεινής. (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2011)
3) Χρέωση βάσει της ζύγισης του κάδου
Σύμφωνα με σύστημα ζύγισης του κάδου, κάθε κάδος διαθέτει έναν μοναδικό κωδικό αναγνώρισης, με τη βοήθεια του οποίου επιβεβαιώνονται τα στοιχεία του νοικοκυριού ή των νοικοκυριών που εξυπηρετεί, κατά τη διάρκεια της εκκένωσης του κάδου. Κάθε κάδος ανοίγει αποκλειστικά και μόνο από τους κατόχους (μέλη ενός νοικοκυριού) ενός ειδικού κλειδιού ή κάρτας, στα οποία αναγράφεται ο ίδιος κωδικός αναγνώρισης (Εικόνα 20).
Κάθε νοικοκυριό χρεώνεται σύμφωνα με το βάρος των παραγόμενων ΑΣΑ του, συνδυαστικά με μία σταθερή χρέωση, η οποία σχετίζεται με τον ακριβό εξοπλισμό που απαιτείται για τη διαδικασία. Η σημαντική διαφορά της χρέωσης με βάση τη ζύγιση του κάδου και της χρέωσης με βάση τον όγκο του κάδου είναι ότι στην πρώτη τα νοικοκυριά χρεώνονται για την αληθινή ποσότητα των ΑΣΑ που παράγουν. Αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση που τα μέλη ενός νοικοκυριού απουσιάζουν για ένα χρονικό διάστημα, τότε θα επωμισθούν μόνο το ποσό της πάγιας χρέωσης, ενώ στο αντίστοιχο σύστημα κατά όγκο, τα μέλη ήταν υποχρεωμένα να πληρώσουν ανεξάρτητα από το αν παρήγαγαν ΑΣΑ για εκείνο το χρονικό διάστημα. (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2011)
4) Χρέωση βάσει ζύγισης της σακούλας που τοποθετείται εντός ειδικού κάδου
Στο εν λόγω σύστημα χρέωσης, τα νοικοκυριά αγοράζουν ειδικές σακούλες για τα απορρίμματά τους, τις οποίες στη συνέχεια θα τοποθετήσουν σε ειδικούς κάδους. Στην τιμή των ειδικών σακούλων εμπεριέχονται και τα δημοτικά τέλη. Συνεπώς το ύψος των δημοτικών τελών που θα χρεωθεί ένα νοικοκυριό εξαρτάται από το πλήθος των σακούλων που θα προμηθευτεί. Κάθε μία σακούλες φέρει ένα ειδικό κωδικό αναγνώρισης, έτσι ώστε να γίνεται ταυτοποίηση του νοικοκυριού. Οι κάδοι απόρριψης διαθέτουν ενσωματωμένο σύστημα ζύγισης, σύστημα αναγνώρισης και καταγραφής της δραστηριότητας. Αμέσως μόλις τοποθετηθεί μία σακούλα στον κάδο, πραγματοποιείται η ζύγιση των ΑΣΑ και η ταυτοποίηση του νοικοκυριού. Τα δεδομένα που συλλέγονται από το σύστημα, είτε αποθηκεύονται από το σύστημα του κάδου προσωρινά και μεταφέρονται στο σύστημα του ΟΤΑ κατά την αποκομιδή των ΑΣΑ, είτε αποστέλλονται στον ΟΤΑ κατά τη ζύγιση και αναγνώριση των σακούλων.
Η χρέωση βάσει της ζύγισης της σακούλας που τοποθετείται στον κάδο χρησιμοποιεί το υβριδικό σχήμα, στο οποίο συνδυάζονται το ογκομετρικό και το δυναμομετρικό σχήμα.
Βασικό πλεονέκτημα της χρέωσης αυτής είναι η ύπαρξη ενός ισχυρού κινήτρου για προσπάθεια
μείωσης των ΑΣΑ, διότι ένα νοικοκυριό έχει τη δυνατότητα να περιορίσει τα έξοδά του
συγκεντρώνοντας λιγότερες σακούλες προς απόρριψη. Ακόμη, τα συστήματα της χρέωσης παρέχουν συνεχή πληροφόρηση σχετικά με την παραγόμενη ποσότητα ΑΣΑ μίας περιοχής. Το κυριότερο μειονέκτημα της μεθόδου χρέωσης αποτελούν οι δαπάνες που απαιτούνται για την εγκατάσταση και την τεχνική υποστήριξη των συστημάτων, αλλά και την ορθή οργάνωση και παρακολούθηση που χρειάζεται από την πλευρά του Δήμου. (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2011)
Πάγια και μεταβλητή χρέωση
Δημοτικά τέλη σταθερής χρέωσης
Σε αρκετές περιοχές και δήμους, τα τέλη που πληρώνουν τα νοικοκυριά για τις υπηρεσίες
καθαριότητας και διαχείρισης αποβλήτων είναι ενσωματωμένα στους γενικούς φόρους που
πληρώνουν τα νοικοκυριά. Σε άλλες περιπτώσεις μάλιστα, από το συνολικό ποσό των φόρων που συγκεντρώνεται, ο δήμος καθορίζει ένα συγκεκριμένο ποσοστό εξ αυτών, το οποίο το διαθέτει για τις δαπάνες καθαριότητας και διαχείρισης αποβλήτων. Οι περιπτώσεις αυτές είναι παραδείγματα δημοτικών τελών με σταθερή χρέωση. Στην Ελλάδα, τα δημοτικά τέλη καθαριότητας και διαχείρισης αποβλήτων καθορίζονται από την επιφάνεια του κάθε κτιρίου και η τιμή των φόρων που πληρώνει το εκάστοτε νοικοκυριό είναι ανάλογη του μεγέθους της κατοικίας του. (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2011)
Με τη σταθερή χρέωση των δημοτικών τελών, οι δημότες δεν είναι ενήμεροι σχετικά με τις
διαδικασίες υπολογισμού των φόρων που οφείλουν για τα απόβλητα που παράγουν και
παρατηρούνται μειωμένα κίνητρα από την πλευρά των δημοτών για την υιοθέτηση πιο φιλικών
πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων, όπως η ανακύκλωση, η πρόληψη, η κομποστοποίηση και η
επαναχρησιμοποίηση.
Συστήματα μεταβλητής χρέωσης
Τα δημοτικά τέλη καθαριότητας και διαχείρισης αποβλήτων στα συστήματα ΠΟΠ είναι άμεσα
συνδεδεμένα με την παραγόμενη ποσότητα των αποβλήτων ενός νοικοκυριού. Στο σύστημα ΠΟΠ συμπεριλαμβάνονται ως υπηρεσίες η αποκομιδή των ΑΣΑ και η διαχείρισή τους. Οι υπηρεσίες αυτές θα μπορούσαν να συγκριθούν με τις αντίστοιχες υπηρεσίες παροχής νερού ή ηλεκτρισμού. Συνεπώς, σε ένα σύστημα ΠΟΠ η παροχή των προαναφερθέντων υπηρεσιών καθαριότητας έχει ανάλογο σύστημα υπολογισμού χρέωσης όπως η χρήση του ρεύματος ή του νερού.
Ένα σύστημα ΠΟΠ είναι εφαρμόσιμα σε κάθε δήμο και προσφέρουν δυνατότητες προσαρμογής
ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες κάθε περιοχής. Απαιτείται προσοχή και αναλυτικό σχεδιασμό για την επιλογή του τρόπου χρέωσης των νοικοκυριών, διότι είναι σημαντικό το σύστημα χρέωσης να εξασφαλίζει την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων του δήμου αλλά και να είναι αποδεκτό από τους δημότες, έτσι ώστε να μην δημιουργείται το αίσθημα της αδικίας. (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2011).
Πολιτική Κοστολόγησης
Ένα από τα πρώτα βήματα που πρέπει να καθοριστεί κατά τον σχεδιασμό ενός προγράμματος ΠΟΠ είναι η μοναδιαία χρέωση, δηλαδή το κόστος της μίας μονάδας. Τη μονάδα μπορεί να αντιπροσωπεύει είτε ένας κάδος, είτε μία σακούλα ΑΣΑ, είτε ένα κιλό ΑΣΑ. Αναλόγως με τον τρόπο που μεταβάλλονται οι χρεώσεις με την αύξηση της χρήσης των υπηρεσιών καθαριότητας, οι επιλογές χρέωσης διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες, στη γραμμική ή ουδέτερη, στη φθίνουσα ή παθητική και στην αύξουσα ή ενεργητική χρέωση.
Σύμφωνα με τη γραμμική ή ουδέτερη χρέωση, η κάθε μονάδα έχει το ίδιο κόστος. Στην περίπτωση δηλαδή που τη μονάδα αντιπροσωπεύει μία σακούλα ΑΣΑ, τότε ένα νοικοκυριό που απορρίπτει δύο όμοιες γεμάτες σακούλες θα έχει διπλάσια χρέωση από ένα νοικοκυριό που απορρίπτει μία. Η χρέωση αυτή χαρακτηρίζεται εύκολα εφαρμόσιμη και λειτουργική και αντιμετωπίζει ισότιμα τα νοικοκυριά και την παραγωγή ΑΣΑ.
Σύμφωνα με τη φθίνουσα ή παθητική χρέωση, κάθε επόμενη μονάδα έχει μικρότερο κόστος από την προηγούμενη. Παραδείγματος χάρη, στην περίπτωση που ορίζεται ως μονάδα η εκκένωση ενός κάδου, η δεύτερη εκκένωση θα έχει μικρότερο κόστος από την πρώτη. Το κλιμακωτό αυτό είδος χρέωσης θα συνεχίζεται διαδοχικά για τις υπόλοιπες εκκενώσεις που θα ακολουθήσουν. Η φθίνουσα χρέωση ευνοεί έναν μεγάλο παραγωγό ΑΣΑ, ενώ κατά την εφαρμογή του ΠΟΠ έχει παρατηρηθεί ότι είναι βέλτιστη σε σύγκριση με τα δύο άλλα είδη χρέωσης, ως προς την εξέλιξη διαχείρισης των ποσοτήτων ΑΣΑ.
Σύμφωνα με το τρίτο είδος χρέωσης, η αύξουσα ή ενεργητική χρέωση αποτελεί το αντίθετο
σύστημα από εκείνο της παθητικής. Κατά την αύξηση της μονάδας χρέωσης, επέρχεται η αύξηση του μοναδιαίου κόστους. (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2011)
Αναγνώριση του κόστους και τιμολόγηση
Με σκοπό να γίνει ορθός υπολογισμός της χρέωσης ενός νοικοκυριού, είναι απαραίτητο να ληφθεί υπόψη το κόστος που σχετίζεται με τη διαχείριση αποβλήτων. Η υπηρεσία αυτή καλύπτει ένα ευρύ φάσμα διαδικασιών και διαφόρων υλικών. Το κόστος αυτό περιλαμβάνει σταθερά και μεταβλητά μέρη.
Τα σταθερά έξοδα περιλαμβάνουν διαχειριστικές και λειτουργικές διαδικασίες, οι οποίες είναι
προκαθορισμένο το ότι θα υλοποιηθούν ανεξάρτητα από την ποσότητα των αποβλήτων που
διαχειρίζεται ο Δήμος. Το μεταβλητό μέρος των εξόδων είναι εξαρτώμενο από το ύψος των υπηρεσιών που παρέχονται στο Δήμο. Ένα παράδειγμα ενός μεταβλητού εξόδου είναι το ποσό που απαιτείται για την κάλυψη των καυσίμων των οχημάτων αποκομιδής ΑΣΑ. Το σταθερό κόστος κυμαίνεται συνήθως μεταξύ του 60-80% των συνολικών εξόδων, ενώ το μεταβλητό κόστος κυμαίνεται μεταξύ των ποσοστών 20-40%. (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2011).
Πλεονεκτήματα – Μειονεκτήματα
Ακολουθούν ορισμένα βασικά πλεονεκτήματα και αδυναμίες του συστήματος ΠΟΠ. Όπως
αναφέρθηκε και στο κομμάτι της ανάλυσης του ορισμού, το κυριότερο πλεονέκτημα της εφαρμογής του εν λόγω συστήματος είναι το γεγονός ότι παρέχει κίνητρα για ανακύκλωση. Με την εφαρμογή του ΠΟΠ, η ανακύκλωση γίνεται πιο ελκυστική από οικονομική άποψη επιλογή για τα νοικοκυριά, ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα όπου η «κουλτούρα» της ανακύκλωσης αποτελεί ακόμα ζητούμενο. Έτσι, οι πολίτες παρακινούνται να διαχωρίσουν τα ανακυκλώσιμα προϊόντα τους, εκτρέποντάς τα από τις χωματερές και μειώνοντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, καθιστώντας έτσι τα περιβαλλοντικά οφέλη το δεύτερο πλεονέκτημα της εφαρμογής αυτού του συστήματος. Μάλιστα, στις Φιλιππίνες, η εφαρμογή του συστήματος ΠΟΠ αποδείχθηκε ωφέλιμο όσον αφορά στη μείωση του όγκο οργανικών αποβλήτων σε επίπεδο νοικοκυριού, η διαχείριση των οποίων αποτελούσε μεγάλο πρόβλημα της
χώρας στο παρελθόν (Boorsma, Gaudiel, & Paul, 2012)
Προχωρώντας στα οικονομικά οφέλη, το ΠΟΠ βασίζεται στη λογική της μεταβλητής τιμολόγησης, με άλλα λόγια όσο περισσότερα απόβλητα παράγει ένα νοικοκυριό, τόσο υψηλότερο είναι το κόστος.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται ότι το κόστος των υπηρεσιών συλλογής ΑΣΑ κατανέμεται πιο δίκαια μεταξύ των κατοίκων. Όσοι παράγουν περισσότερα απόβλητα και χρειάζονται μεγαλύτερους κάδους ΑΣΑ πληρώνουν υψηλότερα τέλη, ενώ όσοι ελαχιστοποιούν τα απόβλητα και ανακυκλώνουν πληρώνουν εμφανώς λιγότερα. Αυτό βοηθά να μετατοπιστεί το βάρος του κόστους διαχείρισης αποβλήτων από όλους τους κατοίκους σε εκείνους που παράγουν τα περισσότερα απόβλητα.
Μακροπρόθεσμα, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εξοικονόμηση χρημάτων τόσο για τους κατοίκους όσο
και για το σύνολο της κοινότητας. Παράλληλα, τα έσοδα που παράγονται από το ΠΟΠ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για επενδύσεις σε υποδομές ΔΑΣΑ και προγράμματα ανακύκλωσης.
Συνολικά, το σύστημα PΑYT ενθαρρύνει πρακτικές υπεύθυνης ΔΑΣΑ συνδέοντας άμεσα το κόστος παραγωγής και διάθεσης ΑΣΑ. Παρέχει οικονομικά κίνητρα στα νοικοκυριά να ελαχιστοποιήσουν τα απόβλητα και να αυξήσουν τις προσπάθειες ανακύκλωσης, με αποτέλεσμα μια πιο πράσινη και βιώσιμη προσέγγιση στη ΔΑΣΑ.
Από την άλλη, η εφαρμογή και υλοποίηση ενός τέτοιου συστήματος δε θα μπορούσε να
συνοδεύεται και από μειονεκτήματα, με το κόστος αρχικής υλοποίησης να αποτελεί πιθανόν το
βασικότερο. Είναι γεγονός ότι η εφαρμογή ενός συστήματος ΠΟΠ απαιτεί αρχικές επενδύσεις σε υποδομές, όπως η αγορά κατάλληλων κάδων, συστημάτων ζύγισης και διοικητικού λογισμικού. Αυτές οι δαπάνες μπορεί να δημιουργήσουν οικονομικές προκλήσεις για τους δήμους ή τις εταιρείες ΔΑΣΑ.
Επιπλέον, παρ’ όλο που αναφέρθηκε ότι το σύστημα ενθαρρύνει μια δίκαιη κατανομή του κόστους, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι το ΠΟΠ ενδέχεται να επηρεάσουν δυσανάλογα τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα. Τα υψηλότερα τέλη διάθεσης αποβλήτων θα μπορούσαν να είναι επαχθή για οικογένειες με περιορισμένους οικονομικούς πόρους, οδηγώντας ενδεχομένως σε παράνομη απόρριψη ή αύξηση των άτυπων μεθόδων διάθεσης ΑΣΑ.
Αυτό το τελευταίο σημείο συνδέεται με το επόμενο μειονέκτημα που έχει να κάνει με την παράνομη απόρριψη ή τη μη εξουσιοδοτημένη διάθεση ΑΣΑ. Αυτό συμβαίνει όταν οι πολίτες προσπαθούν να αποφύγουν την οικονομική επιβάρυνση βρίσκοντας εναλλακτικούς, συχνά επιβλαβείς για το περιβάλλον, τρόπους απόρριψης των ΑΣΑ τους. Οι πρακτικές αυτές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με ακόμα ένα μειονέκτημα που θα μπορούσε να επηρεάσει την εφαρμογή αυτού του συστήματος.
Πρόκειται για αυτό που μπορεί να χαρακτηριστεί ως αντίσταση στην αλλαγή που πιθανόν να
προβάλουν ορισμένα μέλη της κοινότητας. Ορισμένοι μπορεί να θεωρήσουν ότι είναι άβολο ή
περίπλοκο να προσαρμοστούν στη νέα δομή πληρωμών ή να προσαρμόσουν τις συνήθειές τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η αποτελεσματική επικοινωνία και η εκπαίδευση σχετικά με τα οφέλη του ΠΟΠ είναι ζωτικής σημασίας για να ξεπεραστεί αυτή η αντίσταση.
Το τελευταίο μειονέκτημα έχει να κάνει με μια μάλλον απαισιόδοξη οπτική. Πιο συγκεκριμένα,
καθώς το σύστημα ΠΟΠ επικεντρώνεται στη διαχείριση οικιακών ΑΣΑ, ο αντίκτυπός του εν τέλει, ακόμα μετά από ορθή εφαρμογή του και συμμόρφωση όλων των μελών της κοινότητας, μπορεί να είναι αμελητέος. Και αυτό γιατί τα εμπορικά και βιομηχανικά απόβλητα είναι πολύ μεγαλύτερα τόσο σε όγκο όσο και σε επικινδυνότητα για το περιβάλλον. Αυτοί οι τομείς επομένως ενδέχεται να απαιτούν ξεχωριστές στρατηγικές διαχείρισης αποβλήτων προσαρμοσμένες στα μοναδικά χαρακτηριστικά και τις προκλήσεις τους τις οποίες το ΠΟΠ πιθανόν να μην είναι σε θέση να καλύψει.
Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα οφέλη και τα μειονεκτήματα του
συστήματος μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με το συγκεκριμένο πλαίσιο και την εφαρμογή. Ο
ολοκληρωμένος σχεδιασμός, η αποτελεσματική επικοινωνία και η αντιμετώπιση πιθανών
μειονεκτημάτων είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχή υιοθέτηση και τα διαρκή οφέλη του ΠΟΠ.
Εφαρμογή προγραμμάτων
Η επιλογή του κατάλληλου συστήματος ΠΟΠ πρέπει να βασίζεται στις τοπικές συνθήκες και
απαιτήσεις, δεδομένου ότι κάθε δήμος διαφέρει από τους υπόλοιπους σε διάφορα κριτήρια όπως το μέγεθος, τα δημογραφικά στοιχεία, και άλλα. Έτσι, η εφαρμογή του ΠΟΠ είναι μια απόφαση κυρίως πολιτική, κάτι το οποίο εν μέρει επιβεβαιώνει και την αδυναμία καθολικής εφαρμογής του στην Ελλάδα. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη σημαντικές μεταβλητές όπως η φύση των προσφερόμενων υπηρεσιών, το κόστος, τυχόν συμπληρωματικά προγράμματα, το εύρος των αλλαγών που απαιτούνται, όπως επίσης και οι θετικές και αρνητικές αντιδράσεις της κοινότητας σε μια τέτοια καινοτομία (Reichenbach, et al., 2004; Seguino, Criner, & Suarez, 1995).
Αναλυτικότερα, με σκοπό να επιτευχθεί η επιτυχής εφαρμογή του συστήματος ΠΟΠ σε ένα δήμο, υπάρχει μια σειρά βημάτων τα οποία θα πρέπει να ακολουθηθούν. Το πρώτο αφορά στη μελέτη των υπαρχουσών συνθηκών και στην ανάπτυξη ενός ρεαλιστικού χρονοδιαγράμματος, λαμβάνοντας πάντα υπόψη ότι ένα τέτοιο μεγαλόπνοο σχέδιο θα πρέπει να υλοποιείται κατόπιν προσεκτικής μελέτης και θέτοντας επαρκή χρονικά περιθώρια προς αποφυγή λαθών. Η στοχοθέτηση και ιεράρχηση των στόχων είναι στενά συνδεδεμένη με αυτό.
Το επόμενο βήμα αφορά σε πιο πρακτικά ζητήματα και πιο συγκεκριμένα στη σύγκριση των
διαφορετικών μοντέλων PAYΤ με σκοπό να επιλεγεί αυτό που ικανοποιεί τις ανάγκες του δήμου και των κατοίκων. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι εξίσου σημαντικό να διερευνηθούν και τυχόν προβλήματα που μπορεί να προκύψουν και να καθυστερήσουν την υλοποίηση του προγράμματος. Αφότου έχουν καταγραφεί πιθανές λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν, το επόμενο βήμα είναι η τελική επιλογή του μοντέλου ΠΟΠ που θα υιοθετηθεί. Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό βήμα όπως έχει αναφερθεί και σε αρκετά σημεία έως τώρα είναι η ενημέρωση και καθοδήγηση των πολιτών σχετικά με το πρόγραμμα, τη λειτουργία και τα οφέλη του ώστε να αποφευχθούν τυχόν αρνητικές στάσεις που μπορεί να επιβραδύνουν ή να δυσχεράνουν την εφαρμογή του (Τσομπίκου, 2016).
