1.Πως σχετίζεται το σώμα με τον ψυχισμό μας?
Πολύ συχνά κάνουμε το λάθος να αντιλαμβανόμαστε το σώμα σαν κάτι ξεχωριστό από την ψυχή μας. Όμως αυτά τα δύο δεν είναι ανεξάρτητα, βρίσκονται σε μία μόνιμη αλληλεπίδραση και έχουν μια διαλεκτική σχέση ενότητας-αντίθεσης. Δηλαδή, ενώ φαινομενικά διαφέρουν, λειτουργούν σαν μια ολότητα και προχωράνε μαζί.
Στη μία περίπτωση έχουμε κάτι το χειροπιαστό που βλέπουμε και αγγίζουμε, το σώμα μας, ενώ στην άλλη, έχουμε κάτι άυλο, που δεν μπορούμε ούτε να το δούμε ούτε και να το πιάσουμε, όπως τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις ιδέες, τα ένστικτα, τις επιθυμίες κ.α., τον ψυχισμό μας.
Παράλληλα όμως, επηρεάζουν το ένα το άλλο. Όσα νοιώθουμε ή σκεφτόμαστε παράγονται από τις ιδιαίτερες χημικές αντιδράσεις που συμβαίνουν στο σώμα και αυτά με τη σειρά τους επιστρέφουν στο σώμα και το επηρεάζουν. Το σώμα λοιπόν ‘μας μιλάει’ είτε το ακούμε είτε όχι και όλα επιστρέφουν και καταγράφονται στο σώμα.
2. Η ΣΧΕΣΗ ΣΩΜΑΤΟΣ-ΨΥΧΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Μέσα από ένα παράδειγμα ενός αρκετά απλοποιημένου κύκλου της διατροφής μπορούμε να δούμε εύκολα αυτή την ιδιαίτερη σχέση σώματος-ψυχής.
Το σώμα κάποια στιγμή έχει ανάγκη από θρεπτικά συστατικά και έτσι δίνει το σήμα για αναζήτηση τροφής. Αφυπνίζεται δηλαδή η αίσθηση πείνας. Αυτή με τη σειρά της γίνεται σκέψη ‘πείνασα, μάλλον είναι ώρα να φάω κάτι’, γίνεται συμπεριφορά και πράξη, αναζητάμε τροφή, μαγειρεύουμε και τρώμε. Το σώμα στη συνέχεια αρχίζει να νοιώθει κορεσμό και πληρότητα και σταματάει να εκπέμπει το σήμα και κάπως έτσι σταματάμε να τρώμε.
Σε αυτό το κύκλο, που τις περισσότερες φορές γίνεται αυτοματοποιημένα, εμπλέκονται πολλές περισσότερες μεταβλητές καθώς η τροφή συμβολίζει πολύ περισσότερα πράγματα για τον άνθρωπο. Όλα αυτά τα πολύ περισσότερα πράγματα από τα οποία σχετίζεται η σχέση μας με την τροφή μπορούν να μετακινήσουν, να αποσυντονίσουν και να απορρυθμίσουν το κέντρο ελέγχου της πείνας και του κορεσμού.
3. ποτε υπαρχει αρμονια στη σχεση σωματοσ-ψυχησ?
Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα χρειάζεται να απαντήσουμε στο ερώτημα ‘τι σημαίνει έχω μια υγιή σχέση με το σώμα μου?’. Που η απάντηση του δεν είναι άλλη από το ακούω το σώμα μου, αφουγκράζομαι τις ανάγκες του, ανταποκρίνομαι σε αυτές, το φροντίζω, σέβομαι τα όρια του. Να είμαι δηλαδή σε επαφή με αυτή τη μόνιμη αλληλεπίδραση σώματος-ψυχής. Να την παρατηρώ, να την βοηθάω να ρέει σωστά.
4. ΔΥΣΑΡΜΟΝΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΓΙΑ ΑΛΛΑΓΗ/ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΑΡΟΥΣ
Κάποια στιγμή ενδέχεται να παρατηρήσουμε πως κάτι δε μας κάνει στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και βιώνουμε το σώμα μας. Και έτσι να ξυπνήσει η επιθυμία να κάνουμε μια αλλαγή. Μπορεί να αντιληφθούμε πως έχουμε περιττό βάρος και πως αυτό μας δυσκολεύει σε διάφορα πράγματα στη ζωή μας και έτσι να θελήσουμε να χάσουμε κάποια κιλά. Αυτή η επιθυμία για αλλαγή είναι σημαντική μιας και είναι μια επιθυμία για αρμονία στη σχέση σώμα-ψυχή, είναι μια επιθυμία για μια ποιοτική ζωή.
5. τι συμβαινει με αυτή την επιθυμια και καπου χανεται στο δρομο?
Πολλοί άνθρωποι ενώ ξεκινάνε με όλη τη καλή διάθεση να φροντίσουν το σώμα τους στο τέλος εγκαταλείπουν. Φυσικά, αυτό είναι ένα συχνό φαινόμενο και δε το συναντάμε μόνο στη σχέση με το σώμα άλλα το βλέπουμε σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Ενώ είμαστε κινητοποιημένοι για κάτι και έχουμε βρει τι πρέπει και τι θέλουμε να κάνουμε, κάπου σκοντάφτουμε, κάπως απογοητευόμαστε και τελικά τα παρατάμε. Και αυτό δυστυχώς επηρεάζει αρνητικά την αυτοεκτίμηση μας καθώς ανοίγει συχνά το δρόμο σε συναισθήματα απογοήτευσης, ματαίωσης, ανικανότητας, θυμού ακόμα και ντροπής και μας απομακρύνει από μια όμορφη και υγιή σχέση με τον εαυτό μας. Το να βάζουμε στόχους στη ζωή και να τους πετυχαίνουμε είναι σημαντικός παράγοντας για την αυτοεκτίμηση μας και τη συνοχή του ψυχισμού μας.
6. ΚΙΝΗΤΡΑ, ΤΟ ΚΑΥΣΙΜΟ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ
Τα κίνητρα είναι απαραίτητα για να προχωράει η διαδικασία της αλλαγής. Είναι το καύσιμο μας στη πορεία της ζωής μας. Κάθε στιγμή αλλάζουμε, ποτέ δεν είμαστε οι ίδιοι και τα κίνητρα χαράζουν τη διαδρομή μας, μέσα από αλλεπάλληλες αλλαγές, τις πολύ ιδιαίτερες και μοναδικές για τον καθένα.
Μια λαϊκή σοφία λέει πως αν δε βλέπεις που πας, θα πας εκεί που κοιτάς. Διερευνώντας τα κίνητρα μας αποκτούμε καλύτερο έλεγχο στη ζωή μας και ορίζουμε την πορεία μας και από αυτή την άποψη έχει σημασία να θέσουμε καίρια ερωτήματα στον εαυτό μας, όπως το ‘Γιατί θέλω να χάσω βάρος?’
Δεν είναι τυχαίο πως στους περισσότερους ανθρώπους η επιθυμία να αδυνατίσουν ξυπνάει τέτοια εποχή, δηλαδή μετά το χειμώνα. Αρχίζουν οι ζέστες, οραματιζόμαστε θάλασσες, να πάμε για το πρώτο μας μπάνιο, να πάμε διακοπές κ.α. Και καθώς τα φανταζόμαστε όλα αυτά, φανταζόμαστε και τον εαυτό μας μέσα εκεί. Και μέσα σε αυτή τη φαντασίωση κάτι δεν μας κάνει. Γιατί θέλουμε να εμφανίσουμε ένα σώμα στην παραλία εμφανίσιμο και συνειδητοποιούμε πως απέχουμε από αυτό.
Όμως όσο σημαντικό και αν είναι αυτό το αρχικό κίνητρο που θα μας βάλει σε κίνηση προς αυτή τη κατεύθυνση, τόσο δε βοηθάει, γιατί αν μείνουμε μόνο σε αυτό παραμένουμε σε μια παιδική κατάσταση, φυσιολογική και απαραίτητη αναπτυξιακά για ένα παιδί, να είμαστε εξαρτημένοι από τους άλλους και τη γνώμη τους για εμάς. Και εδώ υπάρχει και ο μεγάλος κίνδυνος να μην αποδεχόμαστε τον εαυτό μας όπως είναι, να είμαστε εξαρτημένοι από κοινωνικά πρότυπα ‘μοντέλων΄ που καμία σχέση δεν έχουν με τη πραγματικότητα και το νόημα της υγιούς σχέσης με το σώμα. Έτσι ενδεχομένως να χάσουμε κάποια κιλά, και μετά από λίγο να επανέλθουμε στην προηγούμενη κατάσταση και στον προηγούμενο τρόπο ζωής.
Το κίνητρο μας για να λειτουργήσει σωστά στην ενήλικη ζωή χρειάζεται να συνδεθεί με κάτι που είναι σημαντικό για εμάς τους ίδιους. Να αφυπνιστεί δηλαδή η επιθυμία μιας υγιούς σχέσης με το σώμα γενικότερα.
7.ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΤΡΩΝ ΜΑΣ
Σύμφωνα με τους W.R.Miller και S. Rollnick, τρεις σημαντικοί παράγοντες που παίζουν ρόλο στη δύναμη των κινήτρων μας μας δίνουν το τρίπτυχο έτοιμος-πρόθυμος-ικανός.
· Είμαστε έτοιμοι για αυτή την αλλαγή? Δηλαδή, είναι προτεραιότητα μας αυτή η αλλαγή? Από όλους τους στόχους που βάζουμε στη ζωή μας ποιοι είναι οι πιο σημαντικοί? Πως τους ιεραρχούμε? Μπορεί να μην είναι η ώρα για κάποια αλλαγή, να θέλουμε να επενδύσουμε την ενέργεια μας σε κάποια άλλη. Άλλωστε δεν έχουμε ενέργεια να παλέψουμε για όλους τους στόχους μας μαζί.
· Είμαστε πρόθυμοι για αυτή την αλλαγή? Είναι σημαντική για μας αυτή η αλλαγή? Μπορούμε να δούμε σε βάθος την διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στο τώρα και το στόχο μας? Όσο καλύτερη εικόνα έχουμε σε αυτή την απόκλιση, τόσο πιο δυνατά είναι τα κίνητρα μας.
· Νοιώθω ικανός? Πιστεύω σε μένα πως μπορώ να τα καταφέρω? Σε αυτό τον παράγοντα πολλοί άνθρωποι εγκλωβίζονται. Ενώ ξεκινούν κάτι με όλη τη καλή διάθεση, αναζητούν μεθόδους να πετύχουν αυτό που θέλουν, και στο τέλος δεν τα καταφέρνουν και εγκαταλείπουν την προσπάθεια. Όμως, μπορεί οι τρόποι που διάλεξαν να μην τους ταιριάζουν ή να μην είναι λειτουργικοί και από αυτή την άποψη να οφείλεται σε λάθος διαδρομή το αδιέξοδο που συναντάνε. Ενδέχεται όμως να υπάρχουν βαθύτεροι λόγοι, ψυχολογικής φύσης, που να στέκονται εμπόδιο σε αυτή τη πορεία. Και δυστυχώς η επανάληψη αδιέξοδων διαδρομών οδηγεί στην έλλειψη πίστης στον εαυτό.
8.ΤΕΛΙΚΑ Τι φταίει και δεν τα καταφέρνω? Τι συμβαίνει μέσα μου?
Πολλές φορές για να καταλάβουμε κάτι καλύτερα χρειάζεται να το μεγεθύνουμε. Ρίχνοντας φως στις βασικές κατηγορίες διαταραχής πρόσληψης τροφής, την Ψυχογενή Ανορεξία, Βουλιμία και Υπερφαγία μπορούμε να διακρίνουμε τρεις τρόπους συσχέτισης με την τροφή όπου είμαστε πλήρως αποσυντονισμένοι από την βιολογική μας ανάγκη να τραφούμε.
Ο άνθρωπος που πάσχει από Ανορεξία δε τρώει καθόλου η τρώει ίσα ίσα για να επιβιώσει. Στην Βουλιμία τη μια στιγμή μπορεί να τρώει πολύ, ενώ την άλλη, ωθούμενος από τις ενοχές του, βρίσκει τον τρόπο να επανορθώσει είτε με προκαλούμενο εμετό, είτε με εξαντλητικές δίαιτες αστραπή, είτε με επίμονη και χωρίς τέλος γυμναστική. Τέλος στην Υπερφαγία ο άνθρωπος αυτός τρώει ασταμάτητα χωρίς κανένα έλεγχο.
Στις αυτές μορφές συσχέτισης με την τροφή συναντάμε δυο κινήσεις. Το αυστηρό φρένο και το ανεξέλεγκτο άφημα στο τι εισέρχεται στο σώμα μας. Δηλαδή ένα πολύ αυστηρό ΟΧΙ και ένα ανορίωτο ΝΑΙ. Αυτό δηλαδή που διακυβεύεται εδώ είναι η σχέση μας με τα όρια. Για όλα τα ΌΧΙ και για όλα τα ΝΑΙ που δε μπορούμε να εκφράσουμε τα εκφράζει το σώμα μας για εμάς μέσα από τη σχέση μας με την τροφή. Η αίσθηση της πείνας και του κορεσμού από-σωµατοποιούνται. Η πείνα φιμώνεται (ανορεξία) ή γίνεται απελπιστική έκκληση πλήρωσης συναισθηματικών κενών (Βουλιμία, Υπερφαγία), χωρίς κορεσμό.
Η σχέση με την τροφή είναι η σχέση μας με τον εαυτό μας. Άρα το να μπορούμε να σκεφτούμε το ‘γιατί τώρα θέλω να φάω? Πράγματι πεινάω? Ή γιατί δε πεινάω καθόλου?. Είναι βιολογική ανάγκη ή είναι συναισθηματική?’ είναι ένα ερώτημα που αν το επεξεργαστούμε, θα ανακαλύψουμε πάρα πολλά για τον εαυτό μας. Και πάνω από όλα θα ανακαλύψουμε την πραγματική μας ανάγκη που έρχεται καμουφλαρισμένη μέσα από την πείνα ή την άρνηση της.
Εδώ έχει μεγάλη σημασία να τονίσουμε πως τέτοιου είδους σχέση με το φαγητό, είναι μια σχέση εξάρτησης. Και το κοινό στοιχείο όλων των εξαρτήσεων, από ουσίες μέχρι τζόγο και διαδίκτυο, είναι πως είναι παράδοξοι τρόποι επιβίωσης. Αυτή η σχέση εξάρτησης, έρχεται να αναπληρώσει το κενό της ικανότητας μας για αυτονομία μιας και απουσιάζουν εκείνες οι ώριμες ψυχικές διεργασίες που θα μπορέσουν να μας κάνουν να στεκόμαστε στα πόδια μας, με αίσθηση αυτονομίας και να αντιμετωπίζουμε τη ζωή με τα καλά και τα κακά της. Έρχεται να ανακουφίσει από ένα ψυχικό πόνο που δε μπορεί να ανακουφιστεί αλλιώς. Υπάρχει μια λαβωμένη πλευρά στο ψυχισμό μας πίσω από όλα αυτά που χρειάζεται φροντίδα.
9. Ποια είναι η συμβολική διάσταση της τροφής?
Αν κάνει κάθε άνθρωπος μια ανασκόπηση στη ζωή του στη σχέση του με το φαγητό, θα ανακαλύψει πως η τροφή είναι συνδεδεμένη μέσα του με πολλές ψυχικές διεργασίες. Το φαΐ τρέφει το σώμα αλλά και τη ψυχή.
Ξεκινώντας από μια ενδοψυχική διάσταση μπορούμε να διακρίνουμε πως η τροφή συμβολίζει πρώτα από όλα την επιβίωση μας. Η τροφή μας κρατάει ζωντανούς, αν δε φάμε θα πεθάνουμε. Τρέφομαι σημαίνει επιβιώνω, είμαι ζωντανός. Το ένστικτο της επιβίωσης κάνει ένα βρέφος να κλάψει και η μητέρα, ο πατέρας, ή όποιος φροντίζει το παιδί, καθώς ανταποκρίνεται στο κλάμα και ικανοποιεί την πείνα προσθέτει στο τάισμα φροντίδα και αγάπη. Και έτσι χτίζεται με τη σειρά του και άλλος ένας καίριος συμβολισμός. Τρέφομαι σημαίνει είμαι αγαπητός, είμαι επιθυμητός, ανήκω σε μια σχέση. Επίσης το βρέφος μέσα από την σχέση αυτή συνειδητοποιεί σταδιακά τα όρια του ως ξεχωριστή οντότητα και εξελίσσεται συναισθηματικά. Ζητάει όταν πεινάει, κλείνει το στόμα όταν δε θέλει άλλο. Λέει ναι, λέει όχι καθώς μεγαλώνει. Βάζει τα όρια του. Μαθαίνει να εμπιστεύεται τον εαυτό του, τους άλλους. Μαθαίνει να αλληλοεπιδρά με τους άλλους ανθρώπους. Και κάπως έτσι ακολουθεί και ο συμβολισμός του υπάρχω σαν ξεχωριστή οντότητα, έχω τα δικά μου όρια τα οποία είναι σεβαστά, επικοινωνώ, είμαι αυτόνομος.
Παράλληλα, η τροφή έχει μεγάλο κοινωνικό συμβολισμό. Η προετοιμασία και η κατανάλωση φαγητού είναι η πιο συχνή δραστηριότητα στη ζωή των ανθρώπων. Ο άνθρωπος σε αντίθεση με τα ζώα προετοιμάζει και προσφέρει τροφή και μέσα από αυτή τη διαδικασία χτίζεται η κουλτούρα και οι παραδόσεις των ανθρώπινων κοινωνιών. Οι παραδοσιακές συνταγές, οι ειδικοί τρόποι μαγειρέματος, τα είδη τροφών κλπ. Η γλώσσα μέσω της αίσθησης της κρατάει τη γεύση, τις αναμνήσεις, τη μνήμη του πολιτισμού. Ακόμα και ο τρόπος που σε κάθε τόπο σερβίρεται το φαΐ στο τραπέζι, τα πιάτα τα πιρούνια παίζουν σημαντικό ρόλο. Μεταφέρεται ένα μεταμήνυμα μέσω φαγητού για την ιεραρχία, τη συμπάθεια, την αντιπάθεια και πολλά άλλα. Σε πολλούς πολιτισμούς θα συναντήσουμε το γεύμα ως μια μορφή συμφιλίωσης. Είναι ένα κανάλι που συμφιλιώνει κόσμους, χτίζει εμπιστοσύνη, σπάει οχυρωμένους τείχους διχόνοιας. Έτσι λοιπόν, η τροφή αποτελεί παράλληλα μέρος της κοινωνικής μας ταυτότητας.
Συμπερασματικά, η λήψη ή αποφυγή της τροφής μπορεί να συμβολίζει πάρα πολλά πράγματα όπως την ανάγκη για αυτονομία, οριοθέτηση, ασφάλεια, αποδοχή, φροντίδα. Όμως κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και η σχέση του με την τροφή περιλαμβάνει την μοναδικότητα του. Σε ένα ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο δίνεται η δυνατότητα να γίνει μια βαθιά διερεύνηση αυτής της ιδιαίτερης σχέσης και να βοηθηθεί ώστε να λειτουργεί σωστά.
10. Τι μπορεί να προσφέρει και που μπορεί να βοηθήσει η ψυχολογική υποστήριξη σε σφαιρικό πλαίσιο μαζί με άσκηση και σωστή διατροφή?
Είναι τρεις πολύ σημαντικές δυνάμεις που αν ενωθούν σε ένα κοινό στόχο, στη φροντίδα του σώματος και του εαυτού, η μια ενισχύει την άλλη και έχουν εξαιρετικά αποτελέσματα. Σε ένα τέτοιο σφαιρικό πλαίσιο μια ομάδα ψυχολογικής υποστήριξης αλλά και η ατομική ψυχοθεραπεία έχουν πλούσιο υλικό προς επεξεργασία. Καθώς οι άνθρωποι προσπαθούν να αλλάξουν τον εαυτό τους μπαίνοντας ενεργητικά σε ένα πλάνο Σωματικής Άσκησης και Διατροφής, έχουν συγχρόνως ένα τόπο, να επεξεργαστούν αυτή τη πορεία. Η Ψυχολογική υποστήριξη θα τους βοηθήσει να εξοπλιστούν με τις απαραίτητες ψυχικές δυνάμεις σε αυτή τη διαδρομή, να διερευνήσουν τις ανησυχίες τους και όλα όσα ενδέχεται να σταθούν εμπόδιο και να τα αντιμετωπίσουν, και έτσι να πραγματοποιήσουν τις απαραίτητες αλλαγές στη ζωή τους.
Παράλληλα, σε ένα τέτοιο πλαίσιο, δίνεται η δυνατότητα να επεξεργαστούν οι άνθρωποι ζητήματα σχετικά με την οριοθέτηση και το ρόλο των συναισθημάτων ως οδηγούς προσανατολισμού και δράσης στη ζωή τους, κάνοντας το πέρασμα από την βιολογική πείνα, στην πείνα της ψυχής. Μέσα από αυτή τη πορεία δύναται να αναδυθούν επιθυμίες και στόχοι για τις συνολικότερες ψυχικές αλλαγές, τη βάση για το χτίσιμο μιας καλής, σταθερής και υγιούς σχέσης με τη φροντίδα στον εαυτό και το σώμα γενικότερα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. W.R.Miller & S.Rollnick, Κινητοποιητική συνέντευξη. Προετοιμάζοντας τους ανθρώπους για αλλαγή.
2. Μάτσα Κατερίνα, Ψυχοθεραπεία και τέχνη στην απεξάρτηση.
3. Εμμανουηλίδου Καλλιόπη, Ψυχολογία της Διατροφής.
4. Mi-young Lee, Food as symbol (http://www.e-jsst.org/upload/jsst-2-9.pdf)
*Η Μητροβγένη Κατερίνα είναι πιστοποιημένη Ψυχοθεραπεύτρια και Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας Συνθετικής Προσέγγισης. Έχει καταρτιστεί στο χώρο των εξαρτήσεων και των διατροφικών διαταραχών μέσα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα της μονάδας απεξάρτησης 18 Άνω (ΨΝΑ) και μέσα από την εθελοντική της εργασία στο τμήμα των διατροφικών διαταραχών. Τα τελευταία 5 έτη συντόνιζε, ως εθελόντρια συνεργάτης, την ομάδα Τέχνης Θεραπείας- Θεραπευτικού Κουκλοθεάτρου του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Ηρακλείου. Διατηρεί το ιδιωτικό της γραφείο στο Ηράκλειο της Κρήτης.
